����ý

Ffocws dysgu

Dysga adnabod sut mae testunau’n gwahaniaethu yn ôl eu diben, eu strwythur a’u cynllun.

Mae'r wers hon yn cynnwys:

• tri gweithgaredd

Learning focus

Learn to identify how texts differ in purpose, structure and layout.

This lesson includes:

• three activities

For an English version of this lesson, scroll below.

Mae gwneud nodiadau yn sgìl pwysig mewn sawl sefyllfa. Mae nifer o frawddegau byr yn gallu dy atgoffa o wybodaeth arbennig. Dyma rai enghreifftiau lle mae hi'n dda i wneud nodiadau:

• creu adroddiad
• gwylio rhaglen deledu yn yr ysgol
• ymchwilio am wybodaeth mewn llyfrau gwybodaeth, neu ar y we
• ysgrifennu nodyn brysiog neu gerdyn post

Mae'n rhaid i nodiadau fod yn fyr ac i bwrpas.

Dyma enghraifft o nodiadau Deiniol o Ysgol Deiniolen. Ffeithiau ydyn nhw ac nid disgrifiadau. Rydyn ni'n gallu defnyddio pwyntiau bwled i ddangos hyn.

• Ysgol erbyn 9:00
• Cymraeg – darllen ac ysgrifennu adroddiad papur newydd
• Amser chwarae
• Gwasanaeth am 10:45
• Mathemateg – Tablau ac arwynebedd
• Amser cinio – wedi trefnu gêm bêl-droed gyda bechgyn Blwyddyn 4
• Celf – defnyddio sialc i arbrofi lliwiau’r haul yn machlud
• Tech Gwyb – cyflwyno ein hadroddiad drwy ap ar ddyfais
• Canu – ymarfer ar gyfer y gwasanaeth diolchgarwch
• Adref – cofio mynd i dŷ Anti Jên!
• Mam yn ein casglu am 5:00
• Gwaith cartref Gwyddoniaeth
• Ymarfer canu’r piano
• Gwylio Rownd a Rownd
• Swper
• Ymlacio
• Gwely

Rwyt ti'n gallu darllen nodiadau yn gyflym heb wastraffu dim amser.

Gweithgaredd 1

Ysgrifenna nodiadau ar gyfer dy gynlluniau y penwythnos nesaf. Gofynna i oedolyn ddweud beth mae e/hi yn gobeithio gwneud hefyd. Beth am ysgrifennu nodiadau o beth sy’n cael ei ddweud?

Dyma'n union beth mae gohebwyr yn ei wneud pan maen nhw'n mynd i ymchwilio stori dda!

Berfau

Berfau cryno a berfau cwmpasog

Rydyn ni'n gallu ysgrifennu yr un frawddeg mewn ffordd sydd llawer symlach a byrrach drwy ddefnyddio berfau cryno.

Berfau - presennol a gorffennol

Dyma enghraifft o adroddiad gyda berfenwau a berfau yn y modd presennol a'r gorffennol:

Neithiwr torrodd Afon Saint dros ei glannau ac achosodd ddifrod mawr wrth lifo i mewn i'r tai yn Stryd yr Eglwys, a bu'r trigolion wrthi drwy'r nos yn ceisio atal llif y dŵr gyda bagiau tywod a roddodd y cyngor iddyn nhw. Rydw i y bore 'ma yn sefyll ym mhen y stryd ac wrth wrando'n astud mi glywaf sŵn yr afon yn dal i lifo'n gyflym drwy'r dre'.

Wnest ti sylwi ar y berfenwau a'r berfau yma?

Berfenw: ceisio, atal, llifo, sefyll, gwrando

Presennol: rydw i, clywaf

Gorffennol: torrodd, achosodd, bu, rhoddodd

Rhagenwau

Gair sy'n cael ei ddefnyddio yn lle enw person yw rhagenw.Pan mae gohebydd yn ysgrifennu adroddiad, mae'n enwi pobl ynddo yn gyson. Diflas fyddai gorfod darllen neu wrando ar ohebydd yn ail-adrodd enw'r un person drosodd a throsodd. Darllena’r enghraifft nesaf:

Aeth Hedydd i fyny'r grisiau ac yna aeth Hedydd i'r ystafell wely.

Yn hytrach na defnyddio’r frawddeg uchod, mae modd i ti ddefnyddio rhagenw yn lle:

Aeth Hedydd i fyny'r grisiau ac yna aeth hi i'r ystafell wely.

Dyma enghraifft arall:

Dywedodd Hywel wrth Blodwen fod Hywel yn canu mewn cyngerdd.

Yn hytrach na defnyddio’r frawddeg uchod, mae modd i ti ddefnyddio rhagenw:

Dywedodd Hywel wrth Blodwen ei fod__ e'n__ canu mewn cyngerdd.

Yn lle ail-ysgrifennu Hywel, gallwn ddefnyddio'r rhagenw e neu o.

Gweithgaredd 2

Darllena’r testun isod. Ysgrifenna’r paragraff eto gan roi rhagenwau yn lle'r enwau sydd mewn llythrennau bras. Cofia efallai bydd angen newid ffurf y ferf mewn rhai llefydd. Cofia wirio dy waith cyn edrych ar yr ateb cywir!

Roedd Hywel mewn cariad hefo Blodwen. Roedd Hywel yn hiraethu am Blodwen bob dydd. Roedd Blodwen yn hoffi Hywel hefyd, ac roedd Blodwen yn gobeithio priodi Hywel ryw ddydd. Priododd Hywel a Blodwen ar ddiwrnod braf o haf ac fe gafodd Hywel a Blodwen ddau o blant, sef Hefin a Bronwen.

Gweithgaredd 3

Darllena’r testun isod. Ysgrifenna’r paragraff eto ar ddarn o bapur, neu’n ddigidol, gan roi enwau Hywel a Blodwen yn y mannau cywir.

Aeth e ati hi i weld beth oedd wedi digwydd. Roedd hi wedi mynd yn goch fel tomato gan ei bod hi wedi gorganu, ac roedd e'n ei ddagrau yn chwerthin! Doedd hi ddim yn gweld y peth yn ddigrif o gwbl, felly pwdodd hi a gwrthod siarad gydag ef am weddill y diwrnod. Druan ohono e a hi!

Making notes is an important skill in many situations. Many short sentences can remind you of important information. Here are some examples of when it’s a good idea to make notes:

• writing a report
• watching a television programme at school
• researching information in books or on the internet
• writing a quick note or a postcard

Notes must be brief and have a purpose.

Here’s an example of notes by Deiniol from Ysgol Deiniolen. They are facts, not descriptions. We can use bullet points to show this.

• Ysgol erbyn 9:00 (School by 9:00)
• Cymraeg – darllen ac ysgrifennu adroddiad papur newydd (Welsh – read and write a newspaper report)
• Amser chwarae (Break time)
• Gwasanaeth am 10:45 (Assembly at 10:45)
• Mathemateg – Tablau ac arwynebedd (Maths – Times tables and calculating area)
• Amser cinio – wedi trefnu gêm bêl-droed gyda bechgyn Blwyddyn 4 (Lunchtime – have arranged a football game with some boys from Year 4)
• Celf – defnyddio sialc i arbrofi lliwiau’r haul yn machlud (Art – using chalk to experiment with the colours of the sunset)
• Tech Gwyb – cyflwyno ein hadroddiad drwy ap ar ddyfais (IT – present our report through an app on a device)
• Canu – ymarfer ar gyfer y gwasanaeth diolchgarwch (Singing – practice for the thanksgiving assembly)
• Adref – cofio mynd i dŷ Anti Jên! (Home time – remember to go to Aunty Jên’s house!)
• Mam yn ein casglu am 5:00 (Mum picks us up at 5:00)
• Gwaith cartref Gwyddoniaeth (Science homework)
• Ymarfer canu’r piano (Piano practice)
• Gwylio Rownd a Rownd (Watch Rownd a Rownd (Welsh soap opera))
• Swper (Supper)
• Ymlacio (Relax)
• Gwely (Bedtime)

You can read the notes quickly without wasting time.

Activity 1

Make notes about your plans for the weekend. Ask an adult about his/her plans. How about writing notes about what they say?

That's exactly what reporters do when they research a good story!

Verbs

Short form and long form verbs

We can write the same sentence in a much simpler and shorter way by using short form verbs.

Verbs – present and future

Here's an example of a report using verb-nouns and verbs in the present and future tenses.

Neithiwr torrodd Afon Saint dros ei glannau ac achosodd ddifrod mawr wrth lifo i mewn i'r tai yn Stryd yr Eglwys, a bu'r trigolion wrthi drwy'r nos yn ceisio atal llif y dŵr gyda bagiau tywod a roddodd y cyngor iddyn nhw. Rydw i y bore 'ma yn sefyll ym mhen y stryd ac wrth wrando'n astud mi glywaf sŵn yr afon yn dal i lifo'n gyflym drwy'r dre'.

(Last night the Saint River broke its banks and caused serious damage by flowing into the houses on Church Street. The residents were busy all night trying to stop the water with sandbags the council gave them. I’m here at the top of the street this morning and, if I listen carefully, I can hear the river flowing rapidly through the town.)

Did you notice these verb-nouns and verbs?

Verb-noun: ceisio, atal, llifo, sefyll, gwrando (try, stop, flow, stand, listen)

Present: rydw i, clywaf (I am, I hear)

Past: torrodd, achosodd, bu, rhoddodd (broke, caused, was/were, gave)

Pronouns

A pronoun is a word used instead of a person’s name. When a reporter writes a report, they constantly name people in it. It would be boring to have to read or listen to a reporter repeating the same person’s name over and over. Read the following example:

Aeth Hedydd i fyny'r grisiau ac yna aeth Hedydd i'r ystafell wely.
(Hedydd went upstairs then Hedydd went to the bedroom.)

Rather than using the above sentence, you could use a pronoun instead:

Aeth Hedydd i fyny'r grisiau ac yna aeth hi i'r ystafell wely.
(Hedydd went upstairs then she went to the bedroom.)

Here’s another example:

Dywedodd Hywel wrth Blodwen fod Hywel yn canu mewn cyngerdd.
(Hywel told Blodwen that Hywel was singing in a concert.)

Rather than using the above sentence, you could use a pronoun:

Dywedodd Hywel wrth Blodwen ei fod__ e'n__ canu mewn cyngerdd.
(Hywel told Blodwen that he was singing in a concert.)

Instead of writing Hywel again, we can use the pronoun 'e' or 'o' (he).

Activity 2

Read the text below. Write the paragraph again by using the correct pronouns instead of the names that are in bold. Remember that you may have to change the form of the verb in some places. Remember to check your work before you look at the correct answers!

Roedd Hywel mewn cariad hefo Blodwen. Roedd Hywel yn hiraethu am Blodwen bob dydd. Roedd Blodwen yn hoffi Hywel hefyd, ac roedd Blodwen yn gobeithio priodi Hywel ryw ddydd. Priododd Hywel a Blodwen ar ddiwrnod braf o haf ac fe gafodd Hywel a Blodwen ddau o blant, sef Hefin a Bronwen.

(Hywel was in love with Blodwen. Hywel longed for Blodwen every day. Blodwen liked Hywel too, and Blodwen hoped to marry Hywel some day. Hywel and Blodwen got married on a lovely summer’s day and Hywel and Blodwen had two children, Hefin and Bronwen.)

Activity 3

Read the text below. Write the paragraph again on a piece of paper, or digitally, and insert Hywel and Blodwen's names in the correct places.

Aeth e ati hi i weld beth oedd wedi digwydd. Roedd hi wedi mynd yn goch fel tomato gan ei bod hi wedi gorganu, ac roedd e'n ei ddagrau yn chwerthin! Doedd hi ddim yn gweld y peth yn ddigrif o gwbl, felly pwdodd hi a gwrthod siarad gydag ef am weddill y diwrnod. Druan ohono e a hi!

(He went to her to see what had happened. She was as red as a tomato because she had sung too loudly, and he was in tears laughing! She didn’t find it funny at all, so she sulked and refused to talk to him for the rest of the day. Poor him and her!)