����ý

Ffocws dysgu

Dysga sut i ddefnyddio iaith sy’n briodol ar gyfer ysgrifennu, gan gynnwys Cymraeg safonol.

Mae'r wers hon yn cynnwys:

• pedwar gweithgaredd

Learning focus

Learn how to use language appropriate to writing, including standard forms of Welsh.

This lesson includes:

• four activities

For an English version of this lesson, scroll below.

Pethau i helpu’r bardd

Pan fyddi di’n ysgrifennu barddoniaeth, cofia ddefnyddio iaith amrywiol ac addas. Dyma rai syniadau i dy helpu:

• berfau
• adferfau
• ansoddeiriau
• cymhariaeth
• trosiadau
• personoli
• cyflythrennu

Berfau

Berf yw gair sy'n disgrifio beth mae rhywun neu rywbeth yn ei wneud, er enghraifft:

• cerdded
• neidio
• llusgo

Gweithgaredd 1

Darllena'r gerdd '��ê��-����DZ��' isod. Sawl berf wyt ti’n gweld yn y gerdd hon? Gwna restr ar ddarn o bapur neu yn ddigidol.

���-����DZ��

Rhedeg, pasio,

gwibio, taclo,

bloeddio, gwylltio,

trio eto.

Rhedeg, pasio,

gweiddi, gwylio,

neidio, cicio,

yna… sgorio!

Adferfau

Adferf yw gair sy'n disgrifio berfau, er enghraifft:

• rhedeg yn gyflym
• hedfan yn uchel
• siarad yn dawel

Gweithgaredd 2

Beth am ychwanegu adferfau at y berfau isod? Cofia ei fod yn bwysig bod y berfau a’r adferfau’n cysylltu gyda’i gilydd er mwyn sicrhau eu bod yn gwneud synnwyr!

Er enghraifft: rhedeg yn gyflym.

• �������…

• �貹������…

• �ٲ�������…

• �����DZ��徱��…

• �ٰ�����…

.

Ansoddeiriau

Ansoddair yw gair sy'n disgrifio enw, er enghraifft:

• ton enfawr
• cymylau gwynion
• llewod rheibus
• bachgen da
• merch dalentog

Cymhariaeth

Mae cymhariaeth yn cymharu rhywbeth â rhywbeth arall er mwyn creu effaith arbennig. Mae bardd yn aml yn defnyddio cymhariaeth er mwyn tanlinellu, pwysleisio neu dynnu sylw at rywbeth arbennig

Chwilia am y geiriau ‘fel’, ‘megis’, neu ‘mor … â …’ / ‘mor … ag …’ i dy helpu di i adnabod cymariaethau, er enghraifft:

• yn araf fel malwen / malwoden

• yn gryf fel ceffyl

• yn ddistaw fel llygoden

• coch fel y tân

• mor oer â rhew

• mor ddu â'r nos

• mor felys ag afal

• megis seren wib

Gweithgaredd 3

Darllena'r llinellau nesaf o farddoniaeth. Wyt ti'n gwybod ble mae'r cymariaethau? Gwna nodyn ar ddarn o bapur, neu yn ddigidol.

Y lleuad yn bêl lachar yn y düwch

Fel dafad golledig yn crwydro'n unig

Yr haul yn dân poeth ar fy nghroen

A'r hen ddrws yn gwichian fel llygoden

Y coed yn filwyr tal a balch

.

Trosiadau

Mae trosiad yn dweud bod rhywbeth yn rhywbeth arall. Mae bardd yn gallu dweud bod rhywbeth yn rhywbeth arall o bryd i'w gilydd er mwyn creu delwedd effeithiol, er enghraifft:

• y coed yn filwyr tal
• y chwaraewr rygbi yn gawr o ddyn

Gweithgaredd 4

Darllena'r llinellau nesaf o farddoniaeth eto. Y tro yma, wyt ti'n gwybod ble mae'r trosiadau? Gwna nodyn ar ddarn o bapur, neu yn ddigiol.

Y lleuad yn bêl lachar yn y düwch

Fel dafad golledig yn crwydro'n unig

Yr haul yn dân poeth ar fy nghroen

A'r hen ddrws yn gwichian fel llygoden

Y coed yn filwyr tal a balch

.

Personoli

Mae bardd yn gwneud defnydd o bersonoli i ddisgrifio rhywbeth sydd ddim yn ddynol fel person byw, er enghraifft:

• dail yn sibrwd
• llawr yn gwichian
• tonnau yn cusanu'r traeth

Cyflythrennu

Cyflythrennu yw defnyddio dau air neu fwy sy’n dechrau â’r un llythyren ar ôl ei gilydd, er enghraifft:

• __d__awnsio __d__isgo __D__refach
• __b__isgedi __b__lasus __B__rycheiniog

Tips to help a poet

When you write poetry, remember to use varied and appropriate language. Here are some ideas to help you:

• verbs
• adverbs
• adjectives
• comparison
• metaphors
• personification
• alliteration

Verbs

A verb is a word that describes what someone or something is doing, for example:

• cerdded (to walk)
• neidio (to jump)
• llusgo (to drag)

Activity 1

Read the poem '���-����DZ��' (Football) below. How many verbs can you see in the poem? Make a list on a piece of paper, or digitally.

���-����DZ��

Rhedeg, pasio,

gwibio, taclo,

bloeddio, gwylltio,

trio eto.

Rhedeg, pasio,

gweiddi, gwylio,

neidio, cicio,

yna… sgorio!

Football

Running, passing,

sprinting, tackling,

shouting, losing one's temper,

trying again.

Running, passing,

shouting, watching,

jumping, kicking,

then… scoring!

.

Adverbs

An adverb is a word that describes verbs, for example:

• rhedeg yn gyflym (running quickly)
• hedfan yn uchel (flying high)
• siarad yn dawel (speaking quietly)

Activity 2

Why not add adverbs to the verbs below? Remember it's important that the verbs and adverbs are related to each other to make sure they make sense!

For example: rhedeg yn gyflym (to run / running quickly)

• �������… (to run…)

• �貹������… (to pass…)

• �ٲ�������… (to tackle…)

• �����DZ��徱��… (to shout…)

• �ٰ�����… (to try…)

.

Adjectives

An adjective is a word that describes a noun, for example:

• ton enfawr (a huge wave)
• cymylau gwynion (white clouds)
• llewod rheibus (predatory lions)
• bachgen da (a good boy)
• merch dalentog (a talented girl)

Comparison

A comparison compares something with something else in order to create a certain effect. The poet often uses a comparison to highlight, emphasise or draw attention to something in particular.

Look out for the words ‘fel’ (as, like), ‘megis’ (like, similar to) or ‘mor … â …’ / ‘mor … ag …’(as …as …) to help you recognise comparisons, for example:

• yn araf fel malwoden / malwen (as slow as a snail - literally: slow like a snail)

• yn gryf fel ceffyl (as strong as a horse - literally: strong like a horse)

• yn ddistaw fel llygoden (as quiet as a mouse - literally: quiet like a mouse)

• coch fel y tân (as red as fire - literally: red like the fire)

• mor oer â rhew (as cold as ice)

• mor ddu â'r nos (as black as night - literally: as black as the night)

• mor felys ag afal (as sweet as an apple)

• megis seren wib (like a shooting star)

Activity 3

Read the lines below. Do you know where the comparisons are? Make a note on a piece of paper, or digitally.

Y lleuad yn bêl lachar yn y düwch

Fel dafad golledig yn crwydro'n unig

Yr haul yn dân poeth ar fy nghroen

A'r hen ddrws yn gwichian fel llygoden

Y coed yn filwyr tal a balch

The moon is a bright ball in the blackness

Like a lost sheep wandering alone

The sun is a hot fire on my skin

And the old door squeaks like a mouse

The trees are tall and proud soldiers

.

Metaphors

A metaphor says that a thing is something else. The poet can say that something is something else sometimes in order to create an effective image, for example:

• y coed yn filwyr tal (the trees are tall soldiers)
• y chwaraewr rygbi yn gawr o ddyn (the rugby player is a giant of a man)

Activity 4

Read the lines below again. This time, do you know where the metaphors are? Make a note on a piece of paper, or digitally.

Y lleuad yn bêl lachar yn y düwch

Fel dafad golledig yn crwydro'n unig

Yr haul yn dân poeth ar fy nghroen

A'r hen ddrws yn gwichian fel llygoden

Y coed yn filwyr tal a balch

The moon is a bright ball in the blackness

Like a lost sheep wandering alone

The sun is a hot fire on my skin

And the old door squeaks like a mouse

The trees are tall and proud soldiers

.

Personification

A poet makes use of personification to describe something that isn't human as being a real live person, for example:

• dail yn sibrwd (leaves whispering)
• llawr yn gwichian (a floor squeaking)
• tonnau yn cusanu'r traeth (waves kissing the beach)

Alliteration

Alliteration means to use two or more words next to each other that start with the same letter, for example:

• __d__awnsio __d__isgo __D__refach (Drefach's disco dancing)
• __b__isgedi __b__lasus __B__rycheiniog (Breconshire's tasty biscuits)