����ý

Bydd metel mwy adweithiol yn dadleoli metel llai adweithiol o gyfansoddyn. Mae’r adwaith thermit yn enghraifft dda o hyn. Rydyn ni’n ei ddefnyddio i gynhyrchu haearn tawdd (hylifol) gwynias mewn lleoliadau anghysbell ar gyfer weldio. Mae angen llawer o wres i ddechrau’r adwaith (rydyn ni’n defnyddio ffiws magnesiwm, sy’n rhoi gwres i’r adweithyddion), ond yna mae’n rhyddhau swm anhygoel o wres sy’n ddigon i doddi’r haearn.

alwminiwm + haearn(III) ocsid → haearn + alwminiwm ocsid

2Al + Fe₂O₃ → 2Fe + Al₂O₃

Gan fod alwminiwm yn fwy adweithiol na haearn, mae’n dadleoli haearn o haearn(III) ocsid. Mae’r alwminiwm yn tynnu ocsigen o’r haearn(III) ocsid:

• mae haearn(III) ocsid yn cael ei rydwytho
• mae alwminiwm yn cael ei ocsidio

Mae’r adweithiau rhwng metelau ac ocsidau metel yn caniatáu i ni roi detholiad o fetelau mewn cyfres adweithedd. Gan ddefnyddio metelau A, B ac C:

• Dydy metel A ddim yn gallu dadleoli B nac C – felly mae’n rhaid mai hwn yw’r lleiaf adweithiol a’i fod ar waelod y gyfres adweithedd hon.
• Mae metel B yn dadleoli A a hefyd C – felly mae’n rhaid mai hwn yw’r mwyaf adweithiol a’i fod ar frig y gyfres adweithedd hon.
• Mae metel C yn dadleoli A ond yn methu dadleoli C – felly mae’n rhaid ei fod yn fwy adweithiol nag A ond yn llai adweithiol na B, a’i fod rhwng y ddau yn y gyfres adweithedd hon.

Felly, y drefn yw:

Yn gyffredinol, y mwyaf yw’r gwahaniaeth rhwng adweithedd dau fetel mewn adwaith dadleoli, y mwyaf o egni sy’n cael ei ryddhau.

Mae alwminiwm yn llawer uwch na haearn yn y gyfres adweithedd, felly mae’r adwaith thermit yn rhyddhau llawer o egni. Mae magnesiwm yn uchel iawn yn y gyfres adweithedd, ac mae copr yn isel iawn – felly mae’r adwaith rhwng magnesiwm a chopr(II) ocsid yn fwy ffyrnig.