����ý

Pan mae atomau neu grwpiau o atomau’n colli neu’n ennill electronau, mae gronynnau â gwefr o’r enw ï�DzԲ��� yn ffurfio. Mae’r wefr ar yr ï�DzԲ��� hyn yn gallu bod yn bositif neu’n negatif.

Asidau

Pan mae asidau’n hydoddi mewn dŵr, maen nhw’n cynhyrchu ï�DzԲ��� hydrogen, H⁺. Weithiau, rydyn ni’n galw’r rhain yn brotonau, oherwydd mae ï�DzԲ��� hydrogen yr un fath â niwclews hydrogen (sef proton).

Er enghraifft, edrych ar hafaliad asid hydroclorig.

HCl(dyfr) → H⁺(dyfr) + Cl^–(dyfr)

Mae (dyfr) yn golygu bod y sylwedd mewn hydoddiant.

Yn aml, caiff asidau eu cynhyrchu o ocsidau anfetel. Er enghraifft, mae ocsidau sylffwr yn gwneud asid sylffwrig.

�������������

Pan mae alcalïau’n hydoddi mewn dŵr, maen nhw’n cynhyrchu ï�DzԲ��� hydrocsid, OH^–.

Er enghraifft, edrych ar hafaliad sodiwm hydrocsid.

NaOH(dyfr) → Na⁺(dyfr) + OH^–(dyfr)

Mae amonia ychydig bach yn wahanol. Dyma hafaliad amonia mewn hydoddiant.

NH₃(dyfr) + H₂O(h) → NH₄⁺(dyfr) + OH^–(dyfr)

Basau

Bas yw’r gwrthwyneb cemegol i asid. Mae rhai basau’n hydoddi mewn dŵr, ac rydyn ni’n galw’r rhain yn alcalïau. Mae basau eraill, gan gynnwys llawer o ocsidau metel, yn anhydawdd mewn dŵr.

Adwaith niwtraleiddio [Haen uwch yn unig]

Pan mae’r ï�DzԲ��� H⁺ o asid yn adweithio â’r ï�DzԲ��� OH^– o alcali, mae adwaith niwtraleiddio’n digwydd i ffurfio dŵr. Dyma hafaliad yr adwaith.

H⁺(dyfr) + OH^–(dyfr) → H₂O(h)

Er enghraifft, mae asid hydroclorig a hydoddiant sodiwm hydrocsid yn adweithio â’i gilydd i ffurfio dŵr a hydoddiant sodiwm clorid. Mae’r asid yn cynnwys ï�DzԲ��� H⁺ ac ï�DzԲ��� Cl^–, ac mae’r alcali’n cynnwys ï�DzԲ��� Na⁺ ac ï�DzԲ��� OH^–. Mae’r ï�DzԲ��� H⁺ a’r ï�DzԲ��� OH^– yn cynhyrchu’r dŵr, ac mae’r ï�DzԲ��� Na⁺ a’r ï�DzԲ��� Cl^– yn cynhyrchu’r sodiwm clorid, NaCl(dyfr).

Gan fod adweithiau niwtraleiddio’n cynnwys colli ac ennill ï�DzԲ��� hydrogen, rydyn ni weithiau’n galw’r broses hon yn ‘drosglwyddo protonau’.