Eliza Wigham - ��ý Bitesize

Bha Eliza Wigham ag iomairt air sràidean agus air cnuic Dhùn Èideann airson cur às do thràilleachd.

This video can not be played

To play this video you need to enable JavaScript in your browser.

Faigh a-mach mu Eliza Wigham, a bha ag iomairt airson cur às do thràilleachd.

Cò bh' innte?

Rugadh Eliza Wigham ann an Dùn Èideann air 23 Gearran 1820.

Bha teaghlach Eliza nam pàirt de bhuidheann creideimh air an robh na Cuaigearan. Tha Cuaigearan a' creidsinn ann an ��ì�ٳ� agus anns a' bheachd gu bheil a h-uile duine co-ionann.

Cleas Chuaigearan eile, bha Eliza agus an teaghlach aice dhen bheachd gun robh �ٰ�à��𲹳�� ceàrr. Bha iad airson crìoch a chur air �ٰ�à��𲹳�� anns na Stàitean Aonaichte, far an robh daoine dubha air an ceannach 's air an reic mar chuid-seilbh.

Chaidh Eliza an sàs ann am buidheann air an robh Comann Saoraidh Bhoireannaich Dhùn Èideann. An seo tha saorsa a' ciallachadh a bhith a' leigeil saor agus bha an comann airson gun tigeadh crìoch air �ٰ�à��𲹳�� agus gun deidheadh tràillean Ameireaga a shaoradh.

An dèidh dhi gabhail dhan chomann, thug Eliza cuireadh do dhaoine a leithid an fhear ainmeil Frederick Douglass, a bha uair na thràill, tighinn a bhruidhinn ann an Dùn Èideann.

Chaochail Eliza ann am Baile Àtha Cliath air 3 Samhain 1899. Bha i 79.

Tràilleachd ann an Ameireaga

Bha �ٰ�à��𲹳�� ann an Ameireaga a' dol air ais gu na 1600an nuair a bha daoine air an toirt am bruid bhon dachaighean ann an Afraga an Iar. Bha iad air an cur dhan phrìosan agus air an cur air bàta a dh'Ameireaga.
Ann an Ameireaga bha aca ri obrachadh mar �ٳ��à��𲹲� ann an àiteachan air an robh planntachasan. Bha rudan mar cotan agus tombaca a' fàs air na planntachasan sin.
Thàinig �ٰ�à��𲹳�� gu crìch ann an Ameireaga anns na 1860an. Aig an àm sin cha robh na Stàitean a Tuath a' ceadachadh �ٰ�à��𲹳��, ach bha na Stàitean a Deas. B' e an deasbad seo air �ٰ�à��𲹳�� fear dhe na prìomh adhbhair gun do thòisich cogadh eadar Tuath agus Deas.
Canar Cogadh Catharra Ameireaga ris a' chogadh agus mhair e ceithir bliadhna.
B' e an Ceann-suidhe Abraham Lincoln, a bha os cionn a' Chinn a Tuath, a bhuannaich an cogadh ann an 1865. Agus anns a' bhliadhna sin, thàinig �ٰ�à��𲹳�� ann an Ameireaga gu crìch.

Tràilleachd agus Cogadh Catharra Ameireaga

Skip image gallery

Image caption,
Tràillean air planntachas ann an Carolina a Deas ann an ceann an Ear-dheas Ameireaga. Bha a' mhòr-chuid de �ٳ��à��𲹲� beò ann an suidheachadh gràineil, agus cha robh iad air an coimhead às an dèidh gu math idir. Chaidh an dealbh seo a thogail ann an 1862.
Image caption,
Chaidh Abraham Lincoln a thaghadh mar Cheann-suidhe nan Stàitean Aonaichte ann an 1860. Bhruidhinn e a-mach an aghaidh �ٰ�à��𲹳��. Bha daoine uabhasach measail air Lincoln anns na Stàitean a Tuath nach robh a' ceadachadh �ٰ�à��𲹳��. Cha robh earbsa aig na Stàitean a Deas ann.
Image caption,
Nuair a cho-dhùin Carolina a Deas agus stàitean eile aig deas na Stàitean Aonaichte fhàgail, thòisich cogadh eadar Tuath agus Deas. Mhair Cogadh Catharra Ameireaga bho 1861 gu 1865.
Image caption,
Ann an 1863 shoidhnig an Ceann-suidhe Lincoln Glaodhach na Saorsa. Thug seo saorsa do �ٳ��à��𲹲� sa h-uile stàit sna Stàitean Aonaichte, fìù 's anns na Stàitean a Deas.
Image caption,
Bhuannaich an ceann a Tuath ann an Cogadh Catharra Ameireaga a chrìochnaich air 9 Giblean 1865. Chaidh an Ceann-suidhe Lincoln a mhurt latha no dhà às dèidh sin air 15 Giblean. Tha an ìomhaigh seo dheth ann an Togalach Cuimhneachaidh Lincoln ann an Washington D.C.
Image caption,
Tha ìomhaigh dhen Cheann-suidhe fiù 's ann an Seann Chladh Chalton ann an Dùn Èideann. Chaidh a thogail ann an 1893 mar chuimhneachan air saighdearan Albannach a rinn sabaid airson an Aonaidh (na Stàitean a Tuath) ann an Cogadh Catharra Ameireaga.

Comann Saoraidh Bhoireannaich Dhùn Èideann

Chaidh Comann Saoraidh Bhoireannaich Dhùn Èideann a ��è��𲹳��󲹻�� ann an 1833.
Bha an comann airson crìoch a chur air �ٰ�à��𲹳�� ann an Ameireaga agus bha iad ag iomairt à Alba.
Airson innse do dhaoine dè bha a' tachairt, bhiodh an comann a' toirt cuireadh do dhaoine bruidhinn a-mach an aghaidh �ٰ�à��𲹳�� aig coinneamhan poblach.
Bha Comann Saoraidh Bhoireannaich Dhùn Èideann fhathast a' dol ann an 1870.

Saoghal Eliza Wigham - na daoine agus na h-àiteachan a bha cudromach dhi