����ý

Air feadh an t-saoghail, tha luchd-saidheans ag obair air dòighean ùra air lùth a chleachdadh bho bhunan ath-nuadhachail nach adhbharaich atharrachadh sa ghnàth-shìde no nach mill an àrainneachd.

San artaigil seo gheibh thu a-mach:

• An diofar eadar bunan-lùtha ath-nuadhachail agus neo-ath-nuadhachail
• Carson a dh'fheumas sinn seòrsaichean ùra de lùth ath-nuadhachail
• Cuid dhe na beachdan a tha gan leasachadh mu lùth ùr ath-nuadhachail
• Na buannachdan agus na h-eas-bhuannachdan aig lùth ùr ath-nuadhachail

Tha an goireas seo freagarrach airson topaigean Seasmhachd ann an Clas 5, Clas 6 agus Clas 7 (An Dàrna Ìre dhen Churraicealam airson Sàr-mhathas).

Tha lùth an t-saoghail a' tighinn bho dhà phrìomh sheòrsa – ath-nuadhachail agus neo-ath-nuadhachail.

• Tha lùthan ath-nuadhachail a' tighinn bho bhunan-lùtha a ghabhas cleachdadh a-rithist agus a-rithist agus nach teirig gu bràth. Mar eisimpleir, lùth na gaoithe, lùth na grèine no lùth an làin.

• Tha an fheadhainn neo-ath-nuadhachail a' tighinn bho bhunan-lùtha a theirigeas uaireigin – mar na connaidhean-fosail no lùth niùclasach.

Tha targaidean aig mòran riaghaltasan airson cleachdadh lùth neo-ath-nuadhachail a lùghdachadh, gu h-àraidh connaidhean-fosail a tha nan adhbhar air teasachadh na cruinne.

Tha cuid de lùthan ath-nuadhachail air a bhith gan cleachdadh o chionn bhliadhnaichean, mar lùth na gaoithe, dealan-uisge agus lùth geo-thearmach. Ach tha luchd-saidheans an-còmhnaidh a' coimhead airson dhòighean a bheir leasachadh air mar a tha iad sin ag obrachadh, agus tha iad airson dòighean ùra, inntinneach a lorg airson diofar bhunan-lùtha a chleachdadh.

'S e foto-cho-chur am pròiseas a bhios a' leigeil le lusan fàs.

Tha e a' ciallachadh gum bi lusan ag atharrachadh lùth na grèine gu lùth ceimigeach, a' sùghadh a-steach carbon dà-ogsaid agus a' leigeil a-mach ogsaidean mar a tha iad ga dhèanamh.

Tha foto-cho-chur math dhan àrainneachd oir bidh e a' toirt air falbh carbon dà-ogsaid, fear dhe na prìomh ghasaichean taigh-glainne.

Tha luchd-saidheans a' coimhead an gabh lusan ròbot a dhèanamh a dh'fhaodadh am pròiseas foto-cho-chuir a chopaigeadh. An àite an lùth a chleachdadh airson fàs, dheigheadh an cleachdadh airson connaidhean ceimigeach a dhèanamh. Dh'fhaodadh iad cuideachd pàirt dhen charbon dà-ogsaid a thoirt às an àile.

Bidh lùth neartaichte na grèine cuideachd a' cleachdadh lùth na grèine.

Ann an àitichean a tha uabhasach teth, mar na fàsaichean, tha an t-uabhas phanailean sgàthain air an cur suas aig diofar cheàrnan airson solas agus teas na grèine ath-thilgeil gu mullach tùir.

Tha lionn aiseag teas anns an tùr a tha air a chleachdadh airson lùth teas aiseag gu goileadair. Bidh an goileadair a' dèanamh stioma a bhios a' tionndadh tuirbin agus a' gintinn dealan.

Bidh an siostam seo a' stòradh lùth airson gun cùm e ag obrachadh treis ma thig sgòthan dhan adhar no nuair a thèid a' ghrian fodha.

Tha luchd-saidheans ag obair air ceallan connaidh a leasachadh a bhios a' ruith air sgudal dhaoine, gu h-àraidh mùn.

Bidh bacteria anns a' chealla-connaidh a' faighinn biathadh bhon sgudal cheimigean anns a' mhùn. Gabhaidh an sgudal a nì na bacteria a chleachdadh airson dealan a ghintinn, dìreach mar na ceimigean ann am bataraidh.

Fhad 's a chumar mùn riutha, cumaidh na bacteria orra a' dèanamh bhacteria ùra agus a' gintinn dealan.

• Bidh mòran dhe na dùthchannan as beairtiche air an t-saoghal a' ceannach tòrr de chonnaidhean-fosail agus de bhunan-lùtha an t-saoghail. Faodaidh seo a bhith na eas-bhuannachd do dhùthchannan nas bochda.

• Tha mòran dhùthchannan bochda agus sgìrean dùthchail aig nach eil bun-structar airson dealan no lùth eile a thoirt do dhaoine. Tha 740 millean neach air an t-saoghal beò gun dealan.

• Tha diofar bhunan-lùtha ath-nuadhachail ag obrachadh ann an diofar sheòrsaichean sìde agus ann an suidheachaidhean eile. 'S dòcha gun cuidicheadh leasachadh sheòrsaichean ùra de lùth ath-nuadhachail barrachd dhùthchannan air an t-saoghal gu bhith a' gintinn dealan ann an diofar dhòighean. Bheireadh seo 's dòcha cothrom air dealan do bharrachd dhaoine.

• Thàinig 94.7% de dhealan Alba ann an 2020 bho lùth ath-nuadhachail, ach tha sinn fhathast a' cleachdadh tòrr gas airson dachaighean a theasachadh agus peatroil agus dìosail do chàraichean agus do chòmhdhail. Nan lorgamaid stòran ùra de lùth ath-nuadhachail, 's dòcha gum faodadh iad sin a dhol nan àite, agus cuideachd obraichean a chruthachadh do dhaoine.

Buannachdan

• Cha bhi cleachdadh bhunan-lùtha ath-nuadhachail a' cur uiread ri atharrachadh na gnàth-shìde agus tha iad nas fheàrr dhan àrainneachd.

• Le bhith a' feuchainn a-mach lùth ùr ath-nuadhachail 's dòcha gun cuidich e sinn gu bhith a' gluasad gu bhith a' gintinn an lùth againn gu lèir bho bhunan ath-nuadhachail.

• Dh'fhaodadh gun cuidich lùth ùr ath-nuadhachail sinn a' fuasgladh dhuilgheadasan mu stòradh lùth no gintinn dealain nuair nach eil an t-sìde freagarrach airson gun obraich lùth-gaoithe, lùth-grèine no lùth-thonnan.

Eas-bhuannachdan

• Cha deach lùthan ùra ath-nuadhachail buileach a leasachadh fhathast agus tha tòrr ri dhèanamh mus coinnich iad ri iarraidh an t-saoghail airson dealan.

• Tha cuid de sheòrsaichean lùth ath-nuadhachail nach eil earbsach agus tha iad an urra ri suidheachaidhean àraidh, mar solas na grèine no a' ghaoth.

• Faodaidh e a bhith cosgail beachdan ùra a leasachadh agus 's dòcha nach obraich a h-uile beachd.

lùth glan – Lùth a tha air a ghintinn bho bhunan-lùtha ath-nuadhachail agus nach bi a' leigeil eimiseanan mu sgaoil a nì cron air an àrainneachd.

connaidhean-fosail - Connadh a tha a' tighinn às an Talamh. 'S e seann rudan a bha beò uaireigin agus a tha air lobhadh agus air dlùthadh thar ùine mhòr fon talamh no fon mhuir a th' ann an connaidhean-fosail. Tha gual, ola agus gas nan connaidhean-fosail.

foto-cho-chur – Am pròiseas tro bheil lusan uaine a' dèanamh biadh dhaibh fhèin bho sholas na grèine, uisge agus carbon dà-ogsaid.

lùth ceimigeach – Tha a h-uile stuth air a dhèanamh à ceimigean. Faodaidh an dòigh sa bheil iad air an ceangal ri chèile lùth a stòradh. Canar lùth ceimigeach ris a seo. Faodaidh an lùth seo a dhol mu sgaoil nuair a thachras iom-obrachadh ceimigeach, mar eisimpleir nuair a tha connaidhean air an losgadh.

carbon dà-ogsaid – Gas, sa chruth as cumanta aige, a gheibhear ann an àile na Talmhainn. 'S e gas taigh-glainne a th' ann agus faodaidh e cron a dhèanamh air an àrainneachd bhon a bhios e a' cur ri blàthachadh na cruinne.

tuirbin – Tha cas air tuirbin sìmplidh agus sgiathan a bhios ag atharrachadh gluasad gu lùth. 'S àbhaist gum bi uisge no èadhar a' putadh nan sgiathan agus a' tionndadh na coise. Tha tuirbinean air an cleachdadh gus gineadair a thionndadh.

gineadair - Inneal airson dealan a dhèanamh. Nuair a thèid ceann a' ghineadair a thionndadh, tha an lùth seo air atharrachadh gu lùth dealain.

atharrachadh na gnàth-shìde - An t-atharrachadh san t-sìde àbhaistich (teòthachd, gaoth, uisge, msaa) air an Talamh thar ùine mhòr. Tha a' ghnàth-shìde air a bhith ag atharrachadh riamh ann an eachdraidh na Talmhainn, ach tha atharrachadh na gnàth-shìde san latha an-diugh a-mach air àrdachadh san teòthachd chruinneil.

blàthachadh na cruinne – An t-àrdachadh ann an teòthachd chuibheasach na Talmhainn air sgàth gasaichean taigh-glainne a' dol mu sgaoil san àrainneachd nuair a loisgeas daoine connaidhean-fosail.

Dealbhaich dòigh ùr air dealan a ghintinn a' cleachdadh thuirbinean agus lùth cineataigeach

Tha a' chuid as motha de sheòrsaichean lùth ath-nuadhachail a' cleachdadh lùth cineataigeach airson tuirbin agus gineadair a thionndadh airson dealan a ghintinn. An smaoinich thu air beachd ùr a chleachdas an lùth cineataigeach aig rudeigin airson tuirbin a thionndadh?

Mar eisimpleir, le gaoth, bidh lùth cineataigeach na gaoithe a' tionndadh sgiathan muilinn-ghaoithe, a bhios a' tionndadh tuirbin. A thaobh na mara, bidh lùth cineataigeach an uisge a tha ri gluasad a' tionndadh thuirbinean.

Dèan dealbh dhen bheachd agad, a' smaoineachadh gu math mu dheidhinn:

• Bun an lùth chineataigich
• Na diofar phàirtean de dh'uidheamachd air am biodh feum (me, tuirbin agus gineadair)
• Cho earbsach 's a tha am bun-lùtha