Simon, Samuel a Lloyd George
Mae'n ystrydebol braidd i ddweud bod y rheiny sy'n anghofio ei hanes yn debyg o'u hail-fyw. Dydw i ddim yn credu bod y peth yn wir hyd yn oed. Dyw hanes ddim yn ail-adrodd ei hun. Ar ôl dweud hynny dim ond ffŵl fyddai'n credu nad oes 'na wersi i'w dysgu o'r gorffennol.
Wrth i ni ddeffro felly i weld Rhyddfrydwyr ar feinciau'r Llywodraeth yn San Steffan am y tro cyntaf ers 1945 mae'n werth cael cipolwg ar y tro diwethaf y gwnaeth y blaid honno roi "buddiannau'r wlad o flaen ei buddiannau ei hun".
1931 oedd y flwyddyn ac mae'n bwysig cofio bod y blaid Ryddfrydol eisoes ar ei chefn pan ddaeth yr alwad i ymuno a Llywodraeth Genedlaethol Ramsay MacDonald. Roedd Llafur wedi sefydlu ei hun fel prif blaid y chwith ddegawd yn gynt. Roedd yr hynny oedd ar ôl o'r blaid Ryddfrydol yn dibynnu ar drefniadau lleol a'r pleidiau eraill mewn ambell i etholaeth a theyrngarwch cefn gwlad Cymru am ei pharhad.
Roedd 'na resymau hunanol a phleidiol felly yn ogystal â rhai gwladgarol dros dderbyn gwahoddiad MacDonald. Boed felly, ond yn fuan fe rannodd y blaid yn dair carfan na fu cymodi llwyr rhwng eu haelodau am ddegawdau.
Y garfan leiaf o bell ffordd oedd y "Rhyddfrydwyr Annibynnol", llond dwrn o aelodau seneddol, aelodau ei deulu yn bennaf, oedd yn ffyddlon i Lloyd George. Doedd hwnnw ddim yn fodlon bod yn rhan o unrhyw lywodraeth nad oedd yn gweithredu polisïau masnach rydd.
Roedd y ddwy garfan arall tua'r un faint a'i gilydd gyda'r ddwy (ar y dechrau o leiaf) yn cefnogi'r Llywodraeth Genedlaethol. Fe arhosodd y "Rhyddfrydwyr Cenedlaethol" o dan arweinyddiaeth Syr John Simon yn driw i'r llywodraeth honno tan y diwedd. Erbyn y pumdegau roedd y garfan wedi ei thraflyncu'n llwyr gan y Ceidwadwyr.
Cefnogi'r Llywodraeth tra'n amddiffyn annibyniaeth y Rhyddfrydwyr fel plaid oedd nod y "Rhyddfrydwyr Swyddogol" o dan arweinyddiaeth Syr Herbert Samuel. Mae'r blaid bresennol yn ddisgynnydd i weddillion grŵp Samuel wnaeth ail-uno a chefnogwyr Lloyd George ar ôl cwta dwy flynedd ar feinciau'r llywodraeth.
Rwyf wedi symleiddio'r hanes ond mae rhaniadau'r tridegau yn cynnig rhyw fath o ffon fesur neu dempled ar gyfer ein cyfnod ni. Gyda pha un o garfannau'r tridegau y byddai Democratiaid Rhyddfrydol Cymru'n uniaethu tybed?
Y peth cyntaf i ddweud yw go brin fod 'na'r un "Seimonwr" yn eu plith. Yn wahanol i'r Rhyddfrydwyr yn 1931 mae'r Democratiaid Rhyddfrydol yn blaid gref yn ei rhinwedd ei hun. Go brin fod unrhyw un o'u harweinwyr yn deisyfu am berthynas hirdymor na chytundebau etholiadol gyda'r Ceidwadwyr.
Mae'n debyg bod 'na ambell i Ddemocrat Rhyddfrydol Cymreig fyddai'n cydymdeimlo a safiad Lloyd George ond yng ngharfan Syr Herbert Samuel fyddai'r rhan fwyaf dybiwn i. Hynny yw, mae'n ymddangos bod y mwyafrif o fewn y blaid Gymreig yn fodlon cefnogi'r trefniant yn San Steffan am y tro ond yn benderfynol o amddiffyn annibyniaeth eu plaid ac yn ddigon parod i gefnu ar y Ceidwadwyr pan ddaw'r amser.
Rhwng nawr ac etholiad cynulliad 2011 fe fydd Llafur a Phlaid Cymru yn gwneud eu gorau glas i bortreadu'r Democratiaid Rhyddfrydol fel cywion bach y Ceidwadwyr. Os nad yw'r Democratiaid Rhyddfrydol gallu dadbrofi'r cyhuddiad hwnnw mae rhai o'u strategwyr yn ofni y gallai 2011 fod yn flwyddyn dywyll iawn i'r blaid Gymreig.
Mae 'na un peth y gallai'r blaid wneud. Clymblaid yn San Steffan a San Steffan yn unig yw'r un a gytunwyd rhwng David Cameron a Nick Clegg. Dyw'r cytundeb hwnnw ddim yn clymu dwylo'r blaid mewn siambrau eraill. Mae'n ffaith hefyd bod cyfansoddiad ffederal y Democratiaid Rhyddfrydol yn golygu mai mater i'r blaid Gymreig yw unrhyw drefniadau yn y Cynulliad.
Does dim byd i rwystro'r blaid Gymreig rhag cyhoeddi cyn etholiad y Cynulliad na fyddai'n fodlon clymbleidio a'r Ceidwadwyr ym Mae Caerdydd. Fe fyddai cyhoeddiad o'r fath yn dipyn o gambl ond fe fyswn i'n rhyfeddu os nad yw'r blaid o leiaf yn ystyried y peth.
Wedi'r cyfan dwi'n amau mai dyna fyddai Lloyd George yn gwneud!
Golygydd Materion Cymreig y ´óÏó´«Ã½ yn blogio'n rheolaidd ar faterion gwleidyddol Cymru.
