大象传媒

Agorwyd y doc ar 8 Hydref 1839, y diwrnod y dywedir gan lawer oedd geni Caerdydd fel prif borthladd allforio glo y byd.

Perswadiwyd ail Ardalydd Bute i gyllido'r gwneuthuriad 拢350,000 gan mai ef oedd yn berchen ar y rhan fwyaf o'r tir yn yr ardal. Roedd yn swm enfawr hyd yn oed i'r Ardalydd.

Fe gymrodd pedair blynedd i drawsnewid y 18 acer o gors fwdlyd i yn ddoc oedd 1400 llath o hyd, 200 llath lydan gyda lle i 300 o longau.

Roedd diwrnod yr agoriad yn ddigwyddiad o bwys gyda miloedd o bobl yn tyrru i'r dref a'r tafarnau i gyd yn orlawn.

Dechreuodd gorymdaith yn gynnar y bore hwnnw o erddi'r Castell i sain trwmpedwyr Band Sir Forgannwg a chlychau Sant Ioan - gyda seiri maen, labrwyr, gwyr bonheddig y dre a masnachwyr yn gwneud eu ffordd i ardal y doc.

Roedd gweld y llong enfawr y Manalaus yr holl ffordd o Quebec yn profi bod Caerdydd ar y brig.

Adeiladwyd mwy o ddociau er mwyn gwasanaethu'r fasnach oedd yn tyfu mewn haearn a glo gan gynnwys Doc Dwyreiniol Bute (1855), Basn y Rhath (1874) a Doc y Rhath (1887). Agorwyd yr olaf o bum doc Caerdydd, Doc y Frenhines Alexandra, yn 1907, erbyn hyn y ddinas oedd y porthladd allforio glo mwyaf yn y byd.

Wedi'r Ail Ryfel Byd fodd bynnag, cwymp wnaeth y gofyn am lo a chollwyd marchnadoedd rhyngwladol wrth i wledydd eraill ddatblygu eu diwydiant dur eu hunain. Erbyn dechrau'r 1980au tir diffaith o ddociau segur docks a fflatiau llaid oedd Bae Caerdydd.

Fel rhan o adfywiad yr ardal, llanwyd y Basn Hirgrwn er mwyn creu man i'r cyhoedd sydd wedi cynnal digwyddiadau cerddorol awyr agored, gwyliau bwyd a llawer mwy. Cafodd ei ail-enwi y Roald Dahl Plass fel teyrnged i'r awdur a anwyd yng Nghaerdydd.

Codwyd twr dwr 70 troedfedd o uchder o ddur di-staen yn rhan ogleddol y basn yn 2000.

Ond yr ychwanegiad mwyaf arwyddocaol i'r ardal yw'r ganolfan gelfyddydau nodedig, Canolfan Mileniwm Cymru Centre neu'r Armadilo fel y'i gelwir ambell dro, agorwyd fis Tachwedd 2004.