´óÏó´«Ã½

Mae ymgyrch i godi cerflun i'r forwraig, bardd, newyddiadurwraig, pregethwraig ac ymgyrchydd Sarah Jane Rees - neu Cranogwen - wedi cyrraedd ei nod o £10,000 o fewn dau fis.

Cafodd yr ymgyrch ei sefydlu gan grŵp o fenywod o Langrannog ym mis Mawrth er mwyn dathlu gyrfa arloesol Cranogwen, a oedd wedi ei geni a'i magu yn yr ardal yn ystod Oes Victoria.

Roedd Cranogwen wedi cyrraedd rhestr fer pleidlais gan y ´óÏó´«Ã½ i godi cerflun i arwres o Gymru, ond penderfynodd y grŵp bod angen parhau â'r fenter er mwyn anrhydeddu Cranogwen yn ei chartref ei hun.

Fe wnaeth Cranogwen herio holl gyfyngiadau myglyd benywdod Fictoraidd i fwynhau gyrfa oedd yn llawn profiadau, cyflawniad ac antur - gan gynnwys cyfnod fel morwraig ar longau cargo rhwng Cymru a Ffrainc.

Hi oedd y ddynes gyntaf i ennill gwobr farddoniaeth yn yr Eisteddfod Genedlaethol a'r fenyw gyntaf i olygu cylchgrawn Cymraeg i fenywod.

'Arwrol ac ysbrydoledig'

Ar raglen Dros Frecwast, dywedodd un o drefnwyr yr ymgyrch, Carys Ifan: "Mae brwdfrydedd heintus wedi bod a dim ond diolch allwn ni ei wneud i bawb am gefnogi codi cerflun i'r ddynes oedd mor arwrol a mor ysbrydoledig. Dyma sydd wedi cydio yn dychymyg pawb."

Ychwanegodd bod Cranogwen wedi "torri tir newydd i ferched yn gyffredinol a dw i'n credu bod o'n addas iawn ein bod ni'n ei thrafod hi heddiw, diwrnod ar ôl neges ewyllys da Yr Urdd a oedd yn sôn am gydraddoldeb i ferched".

Mae Ms Ifan ac ymgyrchwyr eraill yn cydweithio â Monumental Welsh Women, sef sefydliad dielw sy'n ymroddi i gydnabod cyfraniad menywod i hanes a bywyd Cymru.

Yn ôl y sefydliad, nid oes ddim un cerflun o "fenywod Cymraeg go iawn" yng Nghymru, felly maent yn anelu at godi pum cerflun i anrhydeddu pum menyw Cymraeg, mewn pum lleoliad gwahanol, mewn pum mlynedd.

Bydd y £10,000 sydd wedi'i godi gan fenywod Llangrannog yn cyfrannu at y swm sydd gan y sefydliad yn barod. Dywedodd Ms Ifan bod cerfluniau yn costio o ddeutu £75,000 fel arfer.

'Dyrchafu ei henw'

"Mae ei dylanwad hi dal yma yn lleol - ni dal â phethau fel Merched y Wawr Cranogwen, ni dal â clwb cychod, clwb rhwyfo sydd â chwch o'r enw Cranogwen.

"Ni eisiau gwneud yn siŵr bod ni'n dyrchafu ei henw eto fyth a bod mwy o bobl yn cael gwybod amdani."

Dywedodd Ms Ifan bod cynlluniau i godi'r cerflun ar ddarn o dir drws nesaf i Gapel Banc-Y-Felin. Roedd Carnogwen yn aelod o'r capel ac yn ôl y sôn, fe gyfrannodd at adeiladu'r adeilad ar ôl iddi fod yn teithio o amgylch America yn pregethu.

Ond yn gyntaf, bydd yn rhaid penodi cerflunydd a gwneud gwaith ymchwil er mwyn penderfynu beth i'w arddangos fel rhan o'r cerflun.