´óÏó´«Ã½

I nodi 60 mlynedd ers i Saunders Lewis draddodi ei ddarlith radio Tynged yr Iaith, Cymru Fyw sy'n cyhoeddi cyfres o erthyglau yn bwrw golwg ar sefyllfa'r iaith heddiw.

Yn y drydedd erthygl o'r gyfres, Yr Athro Colin Williams sy'n trafod strategaeth Llywodraeth Cymru i greu miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Gosodwyd y targed yn 2016 ond beth yw'r camau nesaf er mwyn cyrraedd y targed?

Mae Colin yn Athro er Anrhydedd ym Mhrifysgol Caerdydd ac yn arbenigwr ar bolisi iaith ac ar gynllunio ieithyddol.

Digwyddiad hanesyddol oedd gweld Llywodraeth Cymru yn derbyn cyfrifoldeb dros ffyniant y Gymraeg ac ymrwymo i ddyfeisio rhaglenni gwaith a chynigion i wireddu'r strategaeth. Mae targed o 1 filiwn yn golygu bod angen creu rhwng 100,000 a 150,000 o siaradwyr newydd bob degawd tan 2050.

Bydd angen atgynhyrchu siaradwyr Cymraeg drwy wella lefelau trosglwyddiad iaith yn y teulu, a mwy o ddefnydd o'r Gymraeg yn y gymdogaeth leol a'r system addysg er mwyn cynhyrchu o leiaf 1.3 miliwn o siaradwyr, gan fod cynifer yn symud o Gymru am addysg prifysgol ac am waith - yn bennaf i Loegr.

Arwyddocâd y neges o filiwn o siaradwyr yw ei fod yn neges eglur a chyraeddadwy. Mae rhaglen waith y Llywodraeth yn dangos ei bod yn gwbl ymwybodol o'r dasg a'r camau penodol sydd eu hangen yn enwedig wrth blethu diddordebau addysg ac iaith.

Mae'r cynigion am ad drefnu ysgolion a chyflwyno cwricwlwm newydd, tyfu a chryfhau dilyniant mewn addysg cyfrwng Gymraeg, cyflwyno mwy o oriau dysgu Cymraeg fel pwnc ac fel cyfrwng mewn ysgolion a ddynodir yn Ysgolion Dwy Iaith, oll yn adlewyrchu'r ymrwymiad i gynyddu cyfleoedd a phrofiadau addysgiadol.

Mae'n debyg y bydd y Llywodraeth yn gosod y drefn newydd o gategoreiddio yn y Bil ar gyfer Addysg Gymraeg maent yn bwriadu ei gyhoeddi yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf. Byddai hynny'n cryfhau sefyllfa Addysg Gymraeg yn sylweddol ac yn debyg o wella sgiliau a chryfhau potensial yr iaith.

Bydd angen hyfforddi llawer mwy o athrawon o'r newydd i ddysgu pynciau trwy gyfrwng y Gymraeg drwy bob cyfnod allweddol a chryfhau'r Cynllun Sabothol ynghyd â sefydlu mwy o Ganolfannau i Hwyrddyfodiaid. Ond bydd rhai yn poeni am natur a safon y Gymraeg ar wefusau nifer helaeth a addysgir o dan y gyfundrefn newydd.

Mae'r Llywodraeth eisoes wedi cynllunio nifer o ffyrdd i wella cyfleoedd ac i ddylanwadu ar ymddygiad ieithyddol. Oherwydd ein dull cydweithredol o weithio mae nifer o gyrff a sefydliadau yn awyddus i gyd-berchnogi'r neges am ddau reswm, un ydy'r gydnabyddiaeth fod y Llywodraeth o ddifri parthed hyrwyddo'r Gymraeg a'r ail yw'r ddealltwriaeth mai hwy fydd y modd o gyflawni hwn ac felly yn debyg o dderbyn nawdd a grantiau ychwanegol i ehangu eu gwaith.

Erys problemau a gwendidau am ein bod yn nyddiau cynnar rhaglen gwaith a gwerthusiad y Llywodraeth, heb sôn am ymateb tymor hir ein cymunedau i'r her.

Ydy - yn bennaf am yr ysgogiad i greu disgwrs newydd a momentwm cynyddol. Bydd y byd yn dra gwahanol erbyn 2050 yn enwedig o ran ffyrdd newydd o gyfathrebu a defnydd mwy soffistigedig o dechnoleg gwybodaeth a fydd yn hwyluso ein hymwneud awtomatig a sefydliadau a'r economi.

Ond mae 'na gryn ansicrwydd a fydd y cynnydd yn cryfhau neu yn gwanhau'r Gymraeg fel iaith bob dydd. Bydd nifer yn poeni am safon yr iaith ymysg y siaradwyr newydd a'r awydd a fydd ganddyn nhw i ddefnyddio'r Gymraeg mewn sefyllfaoedd cyffredin, boed hynny yn y gweithle neu'n gymdeithasol.

Y sialens anoddaf fydd newid arferion iaith hanesyddol siaradwyr Cymraeg. Gwelwyd rhai camau gan y Llywodraeth gan gynnwys rhaglen i ddylanwadu ar ymddygiad ieithyddol drwy godi ymwybyddiaeth, cynnig cyfarwyddyd hyfforddiant i ddarparwyr gwasanaethau cyhoeddus a phreifat ac ymyrryd yn y bensaernïaeth dewis.

Ond wrth ystyried dyfodol yr iaith a'i chyd-destun yn nhermau holistaidd mae'n amlwg y bydd angen sicrhau ffyniant economaidd cynaliadwy a denu lawer mwy o swyddi i wella safon byw'r genedl. Er mor bwysig yw polisïau ieithyddol mae datblygiadau economaidd, prif rhaglenni ffrydio'r Llywodraeth a newidiadau deddfwriaethol yn pwyso'n drwm ar ein gallu i gyrraedd y prif darged.

Mae rhaglen ac effaith mesurau fel Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol, rhaglenni i leihau tlodi ac anghyfartaledd yn hynod o bwysig fel y bydd strategaethau tai a datblygiad rhanbarthol yn y dyfodol.

Yn sicr mae'r disgwrs wedi newid ers cyhoeddi strategaeth cyrraedd miliwn o siaradwyr. Bydd rôl y cyfryngau, asiantaethau a chyrff megis Y Comisiynydd Iaith, y sector Addysg Uwch yn allweddol i greu is-strwythur cynhaliol a fydd yn cynnal nifer o gyfleoedd newydd ac yn peri i'r Gymraeg fod yn rhan annatod o fywydau llawer mwy o'n dinasyddion.

Ond yn bwysicach fyth bydd creu sefyllfa lle mae pobl yn awyddus i ddewis defnyddio'u Cymraeg yn eu teuluoedd, yn eu cymunedau a'u gweithleoedd, bydd hynny'n allweddol i ffyniant yr iaith. Ydi, mae cyrraedd y miliwn yn darged effeithiol ond mae cael llawer mwy o bobl i siarad Cymraeg yn eu bywydau bob dydd yn bwysicach fyth.

Hefyd o ddiddordeb: