´óÏó´«Ã½

Mae Rhys Miles Thomas yn gyfarwyddwr ac awdur sy'n byw gydag MS, neu sglerosis ymledol (multiple sclerosis), cyflwr sy'n gallu effeithio ar symudiad a chryfder y corff. Yn ystod y cyfnod clo roedd y ffaith bod llawer o'n bywydau wedi symud ar-lein yn fendith ac yn "agor bywyd lan" i Rhys a phobl ag anableddau tebyg - ond ydyn ni wedi anghofi'r gwersi a ddysgon ni dros y pandemig?

Mae Rhys wedi bod yn siarad gyda phobl eraill sydd mewn sefyllfa debyg iddo am eu profiad nhw o gyfnod y pandemig a'u bywydau ers hynny.

Dyma gip ar deimladau Rhys ers Covid a'r lleisiau eraill oedd i'w clywed ar raglen radio Dros Ginio ddydd Iau.

Rhys: Rai blynyddoedd ar ôl y cyfnod clo mae'r byd wedi dod 'nôl i 'normal'. Wy'n clywed y ceir a'u cyrn yn sgrechian nawr, yn lle gynt o'n i arfer clywed yr adar yn canu.

Mae'n dda gweld pobl yn mynd allan a mwynhau, mynd i'r theatr, mynd i gigs ac yn y blaen. Wy'n rili hapus fod pobl yn gallu gwneud hyn a ma' fe'n grêt i weld y rhyddid yna.

Ond 'dwi jest yn drist fod y rhyddid o'n i'n teimlo o gael pob dim ar-lein, ar Zoom ac ati, wedi mynd. Rwy' dal yn gweld hysbysebion ar gyfer rhai digwyddiadau ar-lein, ond dim lot. Ma'r byd yn teimlo'n fach iawn rhywsut.

Dwi ddim am gloi pawb lan eto. Dwi ddim am atal pobl rhag mynd allan a chymysgu, mwynhau digwyddiadau a mynd i'r gwaith - jest i fod yn saff.

Rwy'n ymddiriedolwr gyda'r Theatr Genedlaethol ac yn deall yn llwyr yn ariannol ac yn gymdeithasol fod rhaid i'r byd agor lan eto.

Rwy' am i bobl gael eu rhyddid. Ond plîs, byddwch yn wyliadwrus ac yn ofalus gyda'r rhyddid yna; falle i chi dim ond annwyd gwael yw e, ond i bobl fel fi gall fod yn erchyll.

Sioned Roberts, a gafodd ddiagnosis pan oedd hi'n athrawes addysg gorfforol

"Dwi dal yn Sioned, 'so Sioned wedi newid, yr unig peth sydd wedi newid yw corff Sioned. Ma'r ffrindiau sy'n nabod fi [yn gwybod], yn anffodus dwi yn party animal! A dwi ishe neud pethe a dwi ddim yn fodlon cau'n hunan mewn...

"O'n i'n clywed bobl yn dweud 'Oh my gosh sai 'di gweld neb, sa' i 'di mynd unman' a ti'n meddwl, croeso i fy mywyd i. Fe helpodd [technoleg] 'da pawb, achos o't ti'n gallu 'neud Zoom a mewn ffordd o'n i'n gweld mwy o bobl na baswn i 'di gweld cyn hynny."

Rhys: Felly beth sydd wedi digwydd i fi ers y cyfnod clo? Mae fy MS yn sicr wedi mynd yn waeth - ma' fe'n fwyfwy anodd i fi gerdded nawr. Dyma fy realaeth o fyw gyda MS.

Ond wy'n gorfod ceisio gwneud rhywbeth. Yr ofn s'da fi yn y diwedd yw y bydd MS yn stopio fi rhag gwneud unrhyw beth. So rwy'n ceisio gwneud pob dim 'wy'n gallu i neud fi'n hapus nawr er i fod e'n anodd! A ma' gweld Mam a Dad yn un o'r pethe 'na sy'n rili neud fi'n hapus - so na'i neud unrhyw beth posib i fynd adre i Alma yn Sir Gaerfyrddin - ble wy'n dod o - i weld nhw!

O'n i arfer bod yn llwyddiannus fel actor. Ond o'dd rhaid i fi gymryd saib hir i ffwrdd i ganolbwyntio ar fy iechyd. Rhoddodd y cyfnod clo'r wmff i fi drial mynd nôl i weithio - ac ers hynny 'wy wedi cyfarwyddo dwy ffilm fer, a 'di ysgrifennu nifer o wahanol sgriptiau.

So er bod fy nghorff yn ymladd yn erbyn fi 'wy yn ceisio gwneud rhywbeth tra 'wy'n gallu!

Eirian Lewis o Templeton, Sir Benfro

"Chi'n datblygu i fyw gyda MS a dwi'n cael spotiau du ond dwi'n weddol hapus yn fy mywyd. Ma' gwraig da 'da fi, ma hi'n edrych ar ôl fi, mae Gwennie y ci yn 'neud i fi 'werthin pob dydd. Oni bai am yr afiechyd hyn dwi'n hapus.

"Mis Mai priododd merch Janet a finne - Molly, a 'na beth o'dd dydd arbennig! Ac yn y parti yn y nos o'n i mas yn y wheelchair yng nghanol e, ac o'n i'n danso yn y wheelchair! Live for today because tomorrow never comes."

Rhys: Felly, wedi'r cyfnodau clo, y cadw pellter ac yna'r ail-agor mawr, ble y'n ni nawr? I berson gydag anabledd roedd y cwis dros Zoom a'r perfformiadau rhithiol yn gyfle i gymryd rhan mewn gweithgareddau roedd eraill yn eu cymryd yn ganiataol.

Wrth i'r byd ailagor yn llawn llynedd, allai ddim peidio â meddwl fod rhai gwersi o gyfnod y pandemig wedi mynd yn angof. Mae rhai ohonom fydd wastad yn gorfod bod ychydig yn fwy gofalus, ac er mor braf yw dychwelyd i'r arferol bydden i'n annog pawb i fod yn wyliadwrus ac ystyriol o hyd.

Gyda'r gobaith bydd yn diflannu yn llwyr, ac yn fuan, na'i gwrdd â chi allan yna am ddiod rhywle!

Mererid Williams o Aberystwyth

"Un peth amdano ni ,'y'n ni wedi datblygu'r sgiliau i ddelio gyda hunan-ynysu a bod tu fewn, ac o'dd hunan-ynysu yn hollol newydd i'r byd achos 'y ni ddim yn clywed am bobl fel ni sydd falle'n gorfod aros tu fewn.

"Os ti'n digon cryf - neud e, achos ti ddim yn gwbod pryd byddet ti'n colli hyn am byth, yn colli'r gallu i neud pethe chi'n hoffi neud. Dwi'n canu bob dydd... Dwi'n credu bod e mor bwysig pan ni'n byw gyda cyflwr fel MS i ffeindio'r pethe bach yna i godi'n calonau ni.

"'Nath 'y mhentref i, Llanbadarn Fawr, setio lan grŵp ar Facebook i helpu ein gilydd ac i helpu pobl bregus neu bobl o oedran ac o'dd e'n grêt fod pobl yn gwylio allan am ei gilydd.

"Er bod y grŵp dal ar Facebook dydyn nhw ddim yn cynnig yr un math o gymorth. 'Sdim rhagor o 'ydi pawb yn iawn, angen rhywbeth o'r siop?' A dwi'n credu bod fi'n colli hwnna... Dwi'n teimlo'n fwy ynysig nawr fod ni wedi pasio'r Freedom Day yma nag o'n i yn ystod y cyfnod clo."

Mae adroddiad llawn Rhys Miles Thomas gyda chyfraniadau gan Sioned Roberts, Eirian Lewis a Mererid Williams i'w clywed ar Dros Ginio, Radio Cymru 19/01/2023 am 28 diwrnod.

Hefyd o ddiddordeb: