´óÏó´«Ã½

Mae ffermwr o Wynedd yn galw am gydweithio gwell er mwyn diogelu un o safleoedd Rhufeinig pwysicaf Cymru.

Mae safle Tomen y Mur uwchben Trawsfynydd yn un o safleoedd treftadaeth pwysicaf Cymru, gyda sôn yr oedd yn gartref i dros 1,000 o Rufeiniaid ac yn safle Llys Ardudwy yn chwedlau'r Mabinogi.

Ond yn ôl y ffermwr sydd wedi bod yn gofalu am y safle ers blynyddoedd, dydy Cadw ac Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri heb gymryd ei bryderon am ymddygiad gwael a difrod gan ymwelwyr, o ddifri.

Mae Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri yn dweud eu bod nhw wedi cymryd y cwynion o ddifri' gan ymateb yn briodol. Dywedodd Cadw eu bod yn barod i drafod.

Mae'r safle ger Trawsfynydd yn cynnwys tomen, hen gaer Rufeinig ac olion talcen tÅ· - ac yn adrodd cyfoeth o hanes y cyfnod.

Ond yn ôl Meredydd Williams, ffermwr lleol sydd wedi bod yn cynnal a chadw'r safle ar ran Cadw a'r parc cenedlaethol, mae ymddygiad ymwelwyr a rhai sy'n dod heibio'r safle'n bryder.

"Mae pobl wedi bod yn dringo i ben y simdde", meddai wrth Newyddion S4C.

"Mae gennai luniau yn dangos dau lanc yna ac yn cymryd paned ar benddo, mae'r peth yn hurt.

"Ar y clawdd mae 'na blant yn jumpio o un pilar i'r llall... mae'r cerrig yn rhydd ac mae'n hawdd disgyn."

Yn ôl cytundeb Mr Williams gyda'r parc, sydd bellach wedi dod i ben, ei gyfrifoldeb oedd monitro'r safle ac adrodd pryderon, ond mae'n dweud nad yw'r rheiny wedi eu cymryd o ddifri'.

Ar lon gyfagos sy'n rhan o eiddo Stad y Goron, mae'n dweud fod difrod wedi ei achosi a bod hynny yn bryder.

"Mae gyno nhw gyfrifoldeb i weithio gyda'r tirfeddiannwr i neud yn siŵr fod bob peth yn saff ac yn ddiogel", meddai.

Gyda phryder hefyd am unigolion yn cam-ddefnyddio'r maes parcio i wersylla, mae'n dweud iddo benderfynu chwalu'r hen faes parcio gyda'r bwriad yn y bôn o greu un newydd fydd yn haws i reoli.

Yn ôl Dr Nia Wyn Jones, hanesydd o Brifysgol Bangor, does fawr syndod fod y lle mor boblogaidd gan fod y safle yn un unigryw.

"Mae'n safle hynod arwyddocaol, mae'n un o'r esiamplau gorau sydd gyda ni o wersyll milwrol Rhufeinig, ac wedyn yn y canol oesoedd mae'n cael ei ail ddychmygu fel safle rhamant pedair cainc y Mabinogi.

"Felly ma'n bwysig oherwydd yn archeolegol mae caer Rufeinig ac amphitheatre yno", meddai.

Nid rhwystro ymwelwyr yw nod Mr Williams, meddai, yn hytrach gwella diogelwch a'r isadeiledd sicrhau fod modd i genedlaethau fwynhau'r safle yn y dyfodol.

Ond mae'n galw am gyfle rŵan i gael sgwrs gyda'r asiantaethau drwy ganolwr i ddod o hyd i ddatrysiad.

Yn ôl Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri, roedd y cytundeb yn cynnwys sicrhau "cadwraeth" gan gynnwys torri brwyn a glaswellt am daliad.

"Yn ogystal â thaliad blynyddol am fynediad mae'r Parc wedi buddsoddi'n sylweddol yn y safle."

Yn ôl llefarydd nid yw'r safle wedi ei hyrwyddo yn drwm, maent wedi ymdrin â phryderon a godwyd am ddiogelwch ac mae tîm wedi cynnal ymweliadau er mwyn asesu a lleddfu pryderon.

Mae'r Awdurdod hefyd yn dweud eu bod wedi ymateb i bryderon am ymddygiad gwael a difrod gan weithio gyda phartneriaid a chodi arwyddion.

"Daeth yn amlwg bod gwahaniaeth barn sylweddol ynghylch gwerth ariannol y cytundeb ac er i'r awdurdod wneud cynnig hael, ni dderbyniwyd ymateb.

"Mae Tomen y Mur yn safle o bwysigrwydd cenedlaethol."

Dywedodd llefarydd ar ran Cadw: "Er nad ydym yn gyfrifol am reoli'r safle hanesyddol cenedlaethol pwysig hwn, rydym wedi gweithio mewn partneriaeth ag ystod o randdeiliaid: Parc Cenedlaethol Eryri, y perchennog preifat, gweithredwr y Chwarel a Phorwyr Tir Comin yn Tomen y Mur am flynyddoedd lawer i gefnogi cadwraeth a rheoli'r heneb gofrestredig a ddiogelir yn gyfreithiol.

"Rydym yn hapus i gymryd rhan mewn trafodaethau sy'n ymwneud â threfniadau rheoli, cadwraeth a mynediad yr heneb yn y dyfodol a'r ffordd orau o reoli'r safle i'w gwneud yn hygyrch i ymwelwyr ei fwynhau'n ddiogel."