´óÏó´«Ã½

Mae gwaith sydd wedi'i wneud i ganfod pam fod canlyniadau dau holiadur am y defnydd o'r Gymraeg mor wahanol yn "bwysig" ac yn "ddiddorol", yn ôl Gweinidog y Gymraeg.

Yn ôl Cyfrifiad 2021, roedd 538,300 o bobl tair oed neu'n hŷn yn gallu siarad Cymraeg yng Nghymru, neu 17.8% o'r boblogaeth - gostyngiad ers Cyfrifiad 2011.

Ond roedd yr arolwg blynyddol o'r boblogaeth yn dangos bod 906,000 o bobl tair oed neu hÅ·n yn gallu siarad Cymraeg yn y flwyddyn a ddaeth i ben ddiwedd Mawrth 2023, neu 29.7% o'r boblogaeth.

Roedd arbenigwr ar bolisi iaith a chynllunio ieithyddol wedi dweud mai canlyniadau'r Cyfrifiad llynedd fyddai'r prawf cyntaf o bolisi iaith Llywodraeth Cymru.

Cyhoeddwyd y nod o sicrhau miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050 ar faes yr Eisteddfod Genedlaethol yn Y Fenni yn 2016 - targed sydd wedi'i seilio ar ddata'r cyfrifiad, nid yr arolwg blynyddol.

Mae dadansoddiad cychwynnol o'r gwahaniaethau rhwng canfyddiadau Cyfrifiad 2021 ac arolygon aelwydydd yn awgrymu pa bobl a roddodd ymatebion anghyson i'r cwestiwn am yr iaith.

Yn ôl gwaith ar y cyd rhwng y Swyddfa Ystadegau Gwladol (ONS) a Llywodraeth Cymru, y grwpiau oedd yn tueddu i anghytuno ar draws y ddwy ffynhonnell fwyaf aml oedd:

Y grwpiau oedd yn tueddu i gytuno ar draws y ddwy ffynhonnell fwyaf aml oedd:

Dywedodd Gweinidog y Gymraeg, Jeremy Miles bod "rhai elfennau diddorol iawn" yn y dadansoddiad "sydd yn gallu cynnig syniadau inni sut i fynd i'r afael gyda'r darlun".

"Mae'r gwaith sydd wedi digwydd i ddadansoddi'r gwahaniaeth rhwng y cyfrifiad a'r arolwg yn bwysig," meddai.

Mae'r arolwg blynyddol o'r boblogaeth yn defnyddio data o fwy nag un ton o'r Arolwg o'r Llafurlu gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol.

Ymhlith canfyddiadau eraill y dadansoddiad:

Dywedodd y Ceidwadwr Samuel Kurtz "bod y Gymraeg yn derbyn adnoddau a sylw sylweddol trwy gydol cyfnod plant a phobl ifanc mewn addysg, [ond] mae cwymp sylweddol wedi hynny".

"Felly dylid craffu'n fanwl ar ddarpariaeth Gymraeg yn ddiweddarach mewn bywyd, gan gynnwys rhaglen waith Cymraeg 2050 ar gyfer 2021-26, ac ehangu'r rhaglen drochi hwyr ar gyfer dysgwyr yn nes ymlaen yn eu bywydau," meddai.

Dywedodd Heledd Fychan ar ran Plaid Cymru: "O ran y ffigyrau gwahanol o ran y Cyfrifiad ac arolygon Llywodraeth Cymru; dwi ddim yn derbyn nhw'n llwyr oherwydd mae'r mesur yna.

"Y gwir amdani ydy, o ran y mesurau sydd yn 'Cymraeg 2050', i gynyddu'r canran o ddysgwyr blwyddyn un sy'n cael eu haddysgu yn y Gymraeg, y targed ydy 26% erbyn 2026.

"Cwymp sydd wedi bod o 23.9% yn 2021-22 i 23.4% yn 2022-23. O ran blwyddyn saith sy'n astudio trwy gyfrwng y Gymraeg, cwymp o 20.1% i 19.3%.

"Dyma'r ffigyrau sy'n cyfri o ran faint sydd yn derbyn addysg cyfrwng Cymraeg. Felly, fedrwn ni ddadlau os ydy ffigyrau'r Cyfrifiad yn gywir neu beidio... ond dyma'r ffigyrau sydd yn y targed o ran miliwn o siaradwyr Cymraeg."

Er bod arolygon aelwydydd fel arfer yn rhoi amcangyfrifon uwch o allu yn y Gymraeg, dyma oedd y tro cyntaf i'r Cyfrifiad ddangos gostyngiad yn nifer y bobl sy'n gallu siarad Cymraeg tra bo'r arolwg blynyddol o'r boblogaeth yn dangos cynnydd.

Dywed Llywodraeth Cymru eu bod "yn ystyried mai'r cyfrifiad o'r boblogaeth ydy'r ffynhonnell allweddol ar gyfer mesur nifer y siaradwyr Cymraeg yng Nghymru".

"Ond gan fod yr arolwg blynyddol o'r boblogaeth yn darparu canlyniadau bob chwarter, mae'n ffynhonnell ddefnyddiol er mwyn edrych ar dueddiadau yng ngallu'r boblogaeth yn y Gymraeg rhwng cyfrifiadau," meddai llefarydd.

Maint sampl yr arolwg poblogaeth blynyddol yw tua 320,000 o ymatebwyr, tra bod y Cyfrifiad unwaith y ddegawd yn gyfrif o'r holl bobl a chartrefi mewn ardal benodol.