����ý

Wyddoch chi am y Cymro a helpodd y Cynghreiriaid i chwarae tric ar Hitler, i achub bywydau degau ar filoedd o filwyr ac o bosib ddod â’r Ail Ryfel Byd i ben yn gynt na’r disgwyl... er ei fod wedi marw?

Dyma hanes anhygoel y gŵr o Aberbargoed, Glyndwr Michael.

Cynllun i dwyllo'r Almaenwyr

Ddechrau 1943, roedd y gwasanaeth cudd-wybodaeth ym Mhrydain yn edrych am gorff marw. Roedd digon ohonyn nhw o gwmpas, wrth gwrs, â’r rhyfel yn rhygnu 'mlaen, ond roedden nhw’n edrych am gorff rhywun a oedd wedi marw’n ddiweddar ac a allai edrych fel petai wedi disgyn o awyren, achos roedd ganddyn nhw gynllwyn ar droed...

Enw’r cynllwyn oedd Operation Mincemeat, a’r bwriad oedd i wisgo’r corff fel swyddog milwrol Prydeinig, rhoi gwybodaeth ffug am gynlluniau’r Cynghreiriaid arno, a’i ollwng mewn lleoliad ‘cyfleus’.

Y gobaith oedd y byddai’r Almaenwyr yn derbyn y wybodaeth anghywir, ac yn ad-drefnu eu hunain i adlewyrchu ‘cynlluniau cyfrinachol’ y Cynghreiriaid.

Wedi ei ddyfeisio gan Ian Fleming, a aeth ymlaen i ysgrifennu'r nofelau am yr ysbïwr James Bond, mae'n swnio'n union fel stori o ffilm. Ond mae'n wir, ac mi weithiodd... ac roedd Cymro wrth galon y cwbl.

'Y Dyn Na Fu Erioed'

Y corff a gafodd ei ddewis i chwarae’r rôl bwysig yma oedd Cymro di-gartref o’r enw Glyndwr Michael.

“Hogyn tlawd o gefndir tlawd iawn, iawn,” eglurodd yr hanesydd Bob Morris ar raglen Dei Tomos ar ����ý Radio Cymru. “Roedd ei dad o’n löwr oedd wedi marw pan oedd Glyn yn hogyn reit ifanc.

“Ar ôl i’w fam o farw, do’dd ganddo fo neb i’w gynnal o, ac roedd o’n hogyn efo anabledd meddyliol, ac felly mi aeth i Lundain, yn meddwl ‘sa fo’n cael gwaith yn fan’no. Byw ar y stryd oedd o, mae’n debyg, yn y diwedd. Mi ffeindiodd o’i ffordd i ffatri wag, ac mi ffeindiodd o ddarnau o fara ar y llawr yna a’u bwyta nhw, ac o ddallt, roedd 'na wenwyn llygod arnyn nhw, ac mi fuodd o farw yn yr ysbyty.”

Cafodd corff Glyndwr ei gymryd gan yr awdurdodau a’i roi mewn oergell, ac roedd rhan gynta’r cynllwyn mewn lle. Nawr roedd angen gweithio ar y camau nesaf.

Cafodd Glyndwr hunaniaeth newydd, sef Major William Martin, a oedd o Gaerdydd. Cafodd dogfennau ffug eu llunio ar ei gyfer, a chafodd pob ymdrech ei wneud i sicrhau fod unrhyw un a fyddai’n dod o hyd i’r corff yma, yn credu mai William Martin oedd o. Fel yr eglurai Bob Morris:

“Rhoi gwisg iddo fo, rhoi llythyrau gan ei gariad o, llun o’i gariad o, ticedi sioe theatr – bob math o bethau, i roi rhyw identity personol i’r hogyn. Hyd yn oed llythyr gan ei dad o – y tad dychmygol yma – wedi ei anfon o’r Llew Du yn Yr Wyddgrug. A rhag ofn fod 'na ryw ysbïwr Almaenig yn mynd i chwilio i ffeindio allan os oedd hyn yn wir neu beidio, bod enw tad William Martin i mewn yn y llyfr ymwelwyr yn y Llew Du, jest rhag ofn i rywun drio ffeindio tyllau yn y stori...”

Ac wrth gwrs, rhan hanfodol y cynllwyn oedd cês wedi ei glymu ar y milwr a oedd yn cynnwys gwybodaeth dilys-yr-olwg am ‘gynlluniau nesaf’ Prydain, “gyda llythyrau manwl iawn, yn cyfeirio at y Cadfridog Eisenhower ac at y Cadfridog Alexander, oedd yn paratoi cyrch o Tunisia i ymosod ar Ewrop,” meddai Bob Morris.

“Bwriad y negeseuon yma oedd dweud ‘‘'Dan ni’n mynd i ymosod yng Ngwlad Groeg, ond 'dan ni am 'neud cyrch bach yn Sicily er mwyn twyllo’r Almaenwyr i feddwl mai fan’no mae’r glaniad mawr yn mynd i fod’. Paratowyd rhain, a’u llofnodi gan y bobl go iawn.”

Brad y Sbaenwyr

Roedd popeth yn barod. Cafodd y corff ei gludo mewn fan i’r Alban, yna’i hwylio i dde Sbaen mewn llong danfor, lle cafodd ei ryddhau i’r môr, gan esgus ei fod wedi syrthio o awyren.

Drannoeth, ar 30 Ebrill 1943, cafodd corff y milwr Prydeinig ei ddarganfod gan bysgotwyr sardîns ger ddinas Huelva. Er fod Sbaen yn wlad niwtral yn ystod y rhyfel, roedd y Cynghreiriaid yn amau y byddai’r Sbaenwyr yn rhannu’r wybodaeth yma gyda’r Almaenwyr, ac roedden nhw’n llygad eu lle.

Chwaraeodd is-gennad Prydeinig y ddinas ei ran yn y sioe, yn pwysleisio pa mor hanfodol oedd hi fod yr wybodaeth ‘bwysig’ oedd wedi disgyn gyda Major Martin yn dychwelyd i Brydain ar frys. Cafodd y corff ei gladdu mewn mynwent leol o fewn dyddiau, ond chyrhaeddodd y cês a’i gynnwys ddim yn ôl i Lundain tan 11 Mai.

Dangosodd profion fforensig ar y papurau eu bod wedi cael eu hagor, ac ym mhen ychydig, daeth mwy o dystiolaeth fod yr Almaenwyr yn gwybod am y cynllun newydd, meddai Bob Morris:

“Mi roedd Bletchley Park wedi dechrau derbyn negeseuon cyfrinachol gan yr Almaen, i’w milwyr mewn gwahanol lefydd, yn deud bod y cyrch rŵan yn mynd i ddigwydd yng Ngwlad Groeg, a bo’ nhw’n bwriadu symud mwy o filwyr i Wlad Groeg. Felly dyna sut oedden nhw’n gwybod yn bendant fod y fenter wedi llwyddo.”

Cyfraniad mewn marwolaeth

Er nad oedd yn ymwybodol o hyn, chwaraeodd Glyndwr Michael ran fawr ym mrwydro’r Ail Ryfel Byd, yn y cynllwyn cyfrinachol yma a newidiodd drywydd y rhyfel:

“Roedd 'na gymaint yn dibynnu arno fo. Achos os fasa nhw’n medru twyllo’r Almaenwyr mai yng Ngwlad Groeg oedden nhw’n mynd i lanio, mi fasa 'na filoedd o filwyr yn cael eu symud i fan yno ac wedyn mi fasa’r glaniad yn Sicily, sef lle oddan nhw wirioneddol yn bwriadu glanio yn haws o lawer, ac wrth gwrs, dyna’n union a fu.

“A’r amcangyfrifon mwya’ cyffredin ydi bod y ffaith bod Yr Almaen ddim yn disgwyl iddyn nhw lanio yn Sicily wedi arbed bywydau tua 30,000 o filwyr.

Am flynyddoedd, doedd neb, heblaw am y swyddogion oedd yn rhan o’r cynllwyn yma, yn gwybod pwy oedd y corff a gafodd ei ddefnyddio yn Operation Mincemeat, tan i’r papurau swyddogol gael eu rhyddhau yn 1996.

Ers hynny mae yna ychwanegiad i fedd Major William Martin yn Huelva, a’r geiriau ‘Glyndwr Michael served as William Martin RM’ bellach ar y garreg yn nodi cyfraniad y Cymro o Aberbargoed.