����ý

Mae brechdanau wedi bod yn rhan allweddol o’r bocs bwyd yng Nghymru a thu hwnt ers blynyddoedd maith.

Ond dros y degawdau diweddar mae pobl wedi rhoi mwy o ystyriaeth i ba mor llesol yw'r bara, yn enwedig bara gwyn.

Mae Prifysgol Aberystwyth yn gweithio ar astudiaeth sy’n gobeithio trawsnewid y bara rydyn ni’n ei fwyta, gan greu blawd i fara gwyn sydd â’r un daioni â bara brown.

Un o’r rhai sy’n arwain y prosiect yw Dr Catherine Howarth.

“Mae’r rhan fwyaf o bobl yn hoffi bwyta bara gwyn. Ond pan 'dych chi’n gwneud blawd yn y felin rydych yn cracio’r wenithfaen a thynnu’r blawd o’r tu fewn iddo. Gan wneud hyn 'dych chi’n diystyru haenau allanol y wenithen – ac yn y rhannau yma mae’r rhan fwyaf o’r pethau da fel microfaethynnau (micronutrients) i’w cael.

“Yn y blawd mae 'na brotein a charbohydrad, ond os 'dach chi eisiau’r fitaminau a’r mwynau, dydyn nhw ddim yn y blawd gwyn – maen nhw’n cael eu colli yn y broses.”

“Felly, be ni’n gwneud yw gweithio’n agos gyda melinwyr yn Shipton Mill, gan edrych ar eu prosesau nhw," esboniai Dr Howarth.

"Mae ganddyn nhw tua 40 o wahanol ffrydiau yn dod o’u melin nhw, a ry’n ni’n edrych i weld ble yn union yn y broses mae’r fitaminau a’r mwynau yn cael eu colli, a gweld os allen ni addasu’r broses felina fel bydden ni’n cael y bendithion o be fydde mewn bara brown, i mewn i fara gwyn."

Aeth Dr Howarth ymlaen: “Rhan arall o’r ymchwil yw gweld os allen ni wella’r ansawdd o faeth o fewn blawd gwyn drwy edrych ar gnydau eraill. Er enghraifft, 'dan ni’n gwneud lot o ymchwil yma yn Aberystwyth ar fagu ceirch gwahanol.

"Mae ceirch yn cynnwys lot o ffibr a beta glucans ac efo lefelau uchel o fitaminau a’r mwynau. Felly, 'dan ni’n trio gweld os allwn ni wella blawd gwyn drwy ychwanegu pethau fel ceirch iddo, neu allwn ni ychwanegu pys neu ffa i’r blawd?"

Felly, a fydd gan y bara gyda'r blawd newydd lai o siwgr na bara gwyn cyffredin?

“Mae gan fara gwyn glycemic index uchel yn sgil y lefelau o carbohydrad ynddo," esboniai Dr Howarth.

"Ond os fyddech chi’n cynyddu’r lefel o ffibr, fel fuasech chi wrth fwyta bara brown neu ychwanegu ffa, bydde’r lefelau glycemic index llawer yn is.

“Ry’n ni wedi ffeindio ble ni’n colli’r fitaminau, mwynau a ffibr, a ni’n gweithio i weld ble ellir lleihau y golled yma, a gweld pa gnydau eraill allen ni ddefnyddio. Peth arall ni’n gwneud yw edrych ar yr ystod eang o wenith sydd, a thrio gwahanol gyfuniadau.

“Un peth yw dweud 'da ni am wella’r maeth o fewn bara gwyn', ond mae hefyd rhaid iddo gael y blas, yr arogl a’r teimlad iawn hefyd – felly mae’r taste tests yn bwysig!

“Prif amcan yr astudiaeth 'ma yw creu math newydd o flawd i’w defnyddio mewn bara, ond mi fydd y pobi a dadansoddiad o’r bara ei hun yn rhan o’r gwaith hefyd."

Mae Dr Howarth yn credu y gall y prosiect yma arwain at newidiadau pellgyrhaeddol:

“Fe all hyn drawsnewid bara gwyn, ond mae rhaid hefyd cynnig dewis. Mae nifer o bobl wedi cysylltu i ofyn beth am yr alergeddau all y bara newydd ei achosi oherwydd y cynhwysion newydd sy’n cael ei ychwanegu – fel ffa ag ati. Felly mae’n rhaid bod yn ofalus, a bydde rhaid labelu y bara i gyd yn fanwl ac yn gywir."

Y gobaith ydy y gall y bara o'r blawd newydd fod ar gael i bob math o gwsmeriaid, meddai Dr Howarth.

“Ers i mi siarad efo’r wasg am y prosiect mae wedi fy nharo i gymaint y mae pobl yn caru bara gwyn!

“Y gobaith ydy i dargedu gwahanol farchnadoedd – pobl yn pobi adref, pobyddion bach annibynnol, a’r cwmnïau mawr a’r archfarchnadoedd.

Mae Dr Howard yn gobeithio y cawn nhw ganlyniadau cyffrous ynglŷn â'r gwaith ymchwil yma y flwyddyn nesaf.

“Mae’r prosiect yma wedi ei ariannu gan Innovate UK am ddwy flynedd, ac fe ddechreuodd ym mis Medi diwethaf. Erbyn diwedd y ddwy flynedd, y cynllun yw y bydd ganddon ni’r blawd ac y bydd o’n barod i fynd."