����ý

Mae “argyfwng ar y diwydiant cyhoeddi Cymraeg” o ganlyniad i doriadau ariannol yn peryglu dyfodol y diwydiant yn llwyr, yn ôl un o brif gyhoeddwyr y wlad.

Dywedodd Lefi Gruffudd, pennaeth golygyddol gwasg Y Lolfa, bod pryder am ragor o doriadau i ddod yn y maes.

Daw wrth i ffigyrau Cyngor Llyfrau Cymru awgrymu bod grantiau ar gyfer cyhoeddi yn Gymraeg wedi gostwng 40% mewn degawd, ar ôl ystyried effaith chwyddiant.

Dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod yn cydnabod pwysigrwydd economaidd a diwylliannol y sector, ond bod rhaid gwneud "penderfyniadau anodd" i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen fel iechyd ac addysg.

Dywedodd Mr Gruffudd bod cyhoeddwyr wedi eu "heffeithio gan flynyddoedd o dorri yn ogystal â thoriad eleni, sy'n golygu bod pob gwasg mewn lle gorbryderus, a hefyd byddwn i'n dweud ein bod yn bryderus a fydd toriad pellach yn dod".

“Heb i bethau newid ma' 'ne beryg na fydd diwydiant cyhoeddi Cymraeg."

Mewn erthygl yn y Western Mail yn ddiweddar, dywedodd Mr Gruffudd bod "storm berffaith" yn deillio o'r toriadau, lleihad mewn gwerthiant yn rhannol oherwydd nad oes gan ysgolion arian i brynu llyfrau, a llyfrgelloedd yn cau.

Mae'n amau a fydd cyhoeddi Cymraeg yn hyfyw yn y dyfodol, ac yn dweud y byddai rhagor o doriadau yn arwain at "oblygiadau trychinebus i ddiwydiant sydd eisoes ar ei liniau".

Dywedodd ei fod yn poeni am ddyfodol cwmni'r Lolfa, sy'n cyflogi 23 o bobl, gan ddweud bod cyhoeddwyr Cymraeg yn haeddu derbyn yr un diogelwch ariannol â mudiadau fel yr Urdd a'r Mentrau Iaith.

"Os yw'r patrwm yn parhau does dim unrhyw ffordd allen ni gynnal busnes ar sail y gwerthiant yn gostwng a'r grantiau yn lleihau," ychwanegodd ar Dros Frecwast.

Yn ôl ffigyrau Cyngor Llyfrau Cymru, roedd cyfanswm y grantiau Cymraeg yn 2013/14 yn £1,846,500.

Ar gyfer 2024/25, £1,509,133 ydy'r swm - sy'n cyfateb â gostyngiad o 40% ar ôl ystyried effeithiau chwyddiant ar gostau.

Mae'r Cyngor Llyfrau'n cefnogi saith prif gyhoeddwr Cymraeg, yn ogystal â phump o gyhoeddwyr Saesneg yng Nghymru, a nifer o gyhoeddwyr llai a chylchgronau.

Maen nhw'n dweud bod y diwydiant yn cynnal cannoedd o swyddi ledled Cymru, a bod y Cyngor Llyfrau ei hun yn noddi 29 o swyddi yn uniongyrchol gyda'r cyhoeddwyr.

Mae'r cyngor yn dweud bod nifer y llyfrau Cymraeg a gafodd eu cyhoeddi gan y prif gyhoeddwyr gyda chefnogaeth grantiau wedi gostwng 34% dros y cyfnod.

Yn ôl y ffigyrau mae'r grantiau marchnata wedi gweld toriad o dros 60% mewn termau real yn y ddwy iaith.

Yn siarad ar raglen Dros Frecwast fore Gwener dywedodd Rhodri Glyn Thomas - cyn-weinidog yn Llywodraeth Cymru a fu'n aelod yn y Cynulliad rhwng 1999 a 2016 - fod y sefyllfa yn un "drychinebus".

"Mae’r diwydiant yn wynebu’r dibyn mewn gwirionedd," meddai.

"Mae’r gostyngiad yn y cymorth sy’n cael ei rhoi i’r diwydiant cyhoeddi yng Nghymru yn arswydus.

"Fe ddylai cyhoeddi llyfrau i blant ac i ieuenctid yn eu harddegau fod yn rhan annatod o’r cynlluniau sydd gyda’r llywodraeth, medden nhw, i greu miliwn o siaradwyr Cymraeg."

Ychwanegodd fod "dim strategaeth ar gyfer cynnydd" o ran rôl y Cyngor Llyfrau a'r sector cyhoeddi er mwyn helpu i gyrraedd y targed hwnnw.

"Bydden i’n dadlau bod angen mwy o lyfrau i blant - plant ifanc yn enwedig.

"Mae angen deunydd diddorol i blant yn eu harddegau – rhain yn feysydd eithriadol o bwysig.

"Rhai o’r nofelau yn cael eu cyhoeddi i oedolion - does fawr neb yn eu darllen nhw.

"Heb i ni gael Cyngor Llyfrau yn ganolog i’r strategaeth yna mae’r cyfan yn mynd i gwympo’n ddarnau."

Dywedodd un o awduron mwyaf amlwg Cymru, Manon Steffan Ros, bod y diwydiant llyfrau yn "fywiog, yn ddifyr ac yn ffres" yng Nghymru.

Ond wrth siarad â ����ý Cymru Fyw, dywedodd ei bod yn "poeni am yr effaith mae toriadau ariannol am gael ar y nifer a'r ystod o lyfrau y byddwn ni'n gallu cyhoeddi yn y dyfodol".

"Mae angen i ni allu cyhoeddi llyfrau sy'n risg, llyfrau does 'na neb yn siŵr iawn a ydyn nhw am werthu ai peidio, achos dyna’r llyfrau sy’n dod â ffresni i’n diwylliant ni."

Dywedodd fod "cyfrifoldeb arnom ni awduron a chyhoeddwyr i greu llyfrau mae pobl isio eu darllen".

Mewn datganiad, dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod yn "cydnabod pa mor bwysig yw'r sector cyhoeddi i'n heconomi, a'r cyfraniad hanfodol y mae'n ei wneud i fywyd ieithyddol a diwylliannol cyfoethog ein cenedl".

"Mae pwysau sylweddol ar ein holl gyllidebau, ac rydym wedi gorfod gwneud penderfyniadau anodd i ddiogelu'r gwasanaethau cyhoeddus rheng flaen rydyn ni i gyd yn dibynnu arnyn nhw, fel gwasanaethau iechyd a gofal ac ysgolion.

"Rydym yn parhau i gefnogi cyhoeddwyr Cymraeg, drwy Gyngor Llyfrau Cymru, i ymateb i’r heriau sy'n wynebu'r diwydiant a darganfod y ffyrdd gorau i sicrhau dyfodol tymor hir cyhoeddi yng Nghymru."