Main content

Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain.

5 minutes

Last on

Fri 20 Jun 2008 11:55

Clip

Litir 468: Samhlaidhean

Anns an Litir mu dheireadh bha mi a鈥 toirt s霉il air ainmean nan corragan ann an G脿idhlig, agus gu seachd 脿raidh a鈥 chorrag ris an canar an ring finger ann am Beurla. Bidh cuimhne agaibh, 鈥檚 d貌cha, gun robh mi a鈥 cur air adhart smuain gun t脿inig an t-ainm mac an aba bho mac an fhada, no mac an mhe貌ir fhada.

Uill, bhon uair sin tha mi air a bhith a鈥 toirt s霉il air an fhaclair as sine a th鈥 againn ann an G脿idhlig. Chaidh a chur ri ch猫ile le Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair ann an seachd ceud deug, ceathrad 鈥檚 a h-aon (1741), agus tha stuth pr矛seil ann. Agus d猫 na h-ainmean a bh鈥 aigesan air na corragan? Uill, seo iad 鈥 agus tha mi gan sgr矛obhadh mar a sgr矛obh Mac Mhaighstir Alasdair iad.

The thumb: An Ardog; the forefinger 鈥 An Chorrag; the middle finger 鈥 An M茅ur meadhoin; the ring finger 鈥 M脿thair na Laodoige agus the little finger 鈥 An Laodoig. Tuigidh sibh gu bheil m貌ran a鈥 gabhail l霉dag air an laodaig. An d猫idh sin, chaidh mi gu Faclair Dwelly. Agus tha e ann an Dwelly cuideachd 鈥 an ring finger 鈥 m脿thair-na-l霉daig. Ch矛 sibh mar a thathar a鈥 cleachdadh an fhacail m脿thair airson t猫 mh貌r a tha ri taobh t猫 nas lugha. Agus tha e ciallach gu le貌r mac a chleachdadh anns an aon d貌igh airson corrag no meur a tha ri taobh meur a tha nas motha.

Co-dhi霉, f脿gaidh sinn na corragan an sin. Bu mhath leam rudeigin annasach a dh猫anamh anns a鈥 ch貌rr dhen Litir. 鈥橲 e sin a bhith a鈥 toirt s霉il air samhlaidhean G脿idhlig. Tha mi an d霉il gum bi sibh e貌lach air samhlaidhean no similes. Cho rudeigin ri rudeigin. Mar eisimpleir cho fuar ris a鈥 phuinnsean, cho dubh ri t貌n poite is mar sin air adhart.

Uill, o chionn ghoirid, th脿inig mi tarsainn air samhlaidhean air an cur c貌mhla an 矛re mhath mar rann. Cha chan mi 鈥渂脿rdachd鈥 ris, ach 鈥檚 d貌cha 鈥渞annaidheachd鈥. Nochd e ann an cl貌 ann an iris Gh脿idhlig ann an ochd ceud deug, seachdad 鈥檚 a sia (1876). Seo e agus tha mi an d貌chas gun c貌rd e ribh:

Cho fliuch ri iasg, cho tioram ri seich, Cho be貌 ri eun, cho marbh ri cloich; Cho brisg ri glainne, cho righinn ri teud, Cho mall ri seilcheag, cho luath ri steud; Cho l脿idir ri each, cho lag ri caod,

Cho milis ri si霉car, cho neo-bhlast鈥 ri sgaot; Cho geal ri lili, cho dubh ri s霉ith,

Cho mear ri piseag, cho tinn ri c霉;

Cho d貌mhail ri peatraid, cho s霉mhail ri sgadan, Cho reamhar ri muc, cho bochd ri radan;

Cho d矛reach ri saighead, cho cam ri bogha,

Cho b脿n ri l猫ine, cho dubh ri gobha; Cho carrach ri creag, cho lom ri b貌rd, Cho geur ri sgian, cho maol ri 貌rd; Cho cruaidh ri spor, cho bog ri 矛m,

Cho luaineach ri s矛d鈥, cho cinnteach ri t矛m;

Cho f矛or ris an t-soisgeul, cho fealls' ris an duine, Cho caochlach ri bean, cho deimhinn ri gunna; Cho teth ri 脿mhainn, cho fuar ri sneachd,

Cho lag ri cuileag, cho l脿idir ri seachd; Cho aotrom ri ite, cho trom ri luaidh, Cho glas ri feur, cho ruadh ri luaith; Cho mall ri as, cho bras ri tuil,

Cho geal ri latha, cho dearg ri fuil; Cho garbh ri r貌cas, cho binn ri b脿rd,

Le m矛le samhl' eile riuth鈥 seo ann an c脿ird.

Faclan na Litreach

Faclan na Litreach: meur, corrag: finger; Alasdair Mac Mhaighstir Alasdair: Alexander MacDonald, famous Gaelic poet; l霉dag: the little finger; m脿thair-na-l霉daig: the ring finger; samhladh, samhlaidhean: simile, similes; rannaidheachd: versification; brisg: brittle; seilcheag: snail; steud: steed; neo-bhlasta: ill-tasting; sgaot: I presume this is dialectal for sgait, a skate; s霉ith: soot; cam: curved; bogha: bow; l猫ine: shirt; gobha: blacksmith; carrach: rocky; lom: bare; soisgeul: gospel; feallsa: deceitful; caochlach: fickle; deimhinn: certain; luaidh: lead; luaith: ashes, dust; as: ass; r貌cas: rook.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: mar a thathar a鈥 cleachdadh an fhacail X: as the word X is used; t猫 mh貌r a tha ri taobh t猫 nas lugha: a big one [fem] that is next to a smaller one; ri taobh meur a tha nas motha: next to a finger that is larger; th脿inig mi tarsainn air: I came across; air an cur c貌mhla an 矛re mhath mar rann: pretty much put together as verse; cho tioram ri seich: as dry as a hide [animal skin]; cho righinn ri teud: as durable as [a harp] string; cho lag ri caod: as weak as St John鈥檚 wort; cho mear ri piseag: as playful as a kitten; cho d貌mhail ri peatraid, cho s霉mhail ri sgadan: I am not clear on the meaning of 鈥減eatraid鈥 but take it to be one of the various names for the storm petrel (or possibly puffin) ie 鈥渁s bulky as storm petrel, as unbulky (easily-packed) as herring鈥 鈥 if you know to the contrary please tell me!; cho reamhar ri muc: as fat as a pig; cho bochd ri radan: as poor as a rat; cho maol ri 貌rd: as blunt as a hammer; cho cruaidh ri spor: as hard as flint; cho luaineach ri s矛d鈥: as changeable as weather; cho cinnteach ri t矛m: as certain as time; cho aotrom ri ite: as light as a feather; cho glas ri feur: as green as grass; cho bras ri tuil: as impetuous as a torrent; cho geal ri latha: as bright as day; cho binn ri b脿rd: as melodious as a poet; m矛le samhladh eile riutha seo ann an c脿ird: a thousand other similes related to these. Puing-ch脿nain na Litreach: In this Litir and the previous one we have considered alternative meanings of m脿thair and mac to the usual 鈥渕other鈥 and 鈥渟on鈥. M脿thair can sometimes refer to the source or prime example of something eg m脿thair-adhbhar (primary cause), m脿thair-uisge (reservoir, fountainhead), m脿thair-bhaile (metropolis). Mac can refer to a derivative of something eg mac-leabhar (copy of a book), mac na bracha (malt whisky, 鈥渟on of the malt鈥), mac-talla (echo, 鈥渟on of the rock鈥), mac-samhail (replica, 鈥渟on of the likeness鈥).

Samhladh na Litreach

Samhladh na Litreach: cho d矛reach ri saighead: as straight as an arrow.

Broadcast

  • Fri 20 Jun 2008 11:55

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast