Main content

Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIlleathain.

This week's letter for learners from Roddy MacLean.

5 minutes

Last on

Fri 3 Oct 2008 11:55

Clip

Litir 483: Sir Iain MacCoinnich

O chionn beagan is d脿 bhliadhna bha mi ann an New Zealand, no Sealan Nuadh, a鈥 d猫anamh pr貌gram telebhisein airson a鈥 BhBC. B鈥 e cuspair a鈥 phr貌graim am fear-poilitigs Sir Iain MacCoinnich. Ch貌rd e rium a bhith a鈥 leantainn st貌iridh a bheatha eadar an t-脿ite san do thogadh e agus an t-脿ite san do dh鈥檉h脿s e cli霉iteach. Ri a linn, b鈥 esan an d脿rna fear a bu chudromaiche is a bu chumhachdaiche ann an Sealan Nuadh.

Rugadh e air oighreachd 脌ird Rois, faisg air Alanais ann an Ros an Ear, ann an ochd ceud deug, trithead 鈥檚 a naoi (1839). Aig an 脿m sin bha a鈥 Gh脿idhlig l脿idir ann an Ros an Ear agus 鈥檚 e G脿idhlig a bh鈥 aig Iain mar chiad ch脿nan. Bha e na Gh脿idheal do chridhe.

Nuair a bha e c貌ig bliadhna a dh鈥檃ois chunnaic e rudeigin a bha a鈥 dol a dh鈥檃tharrachadh a bheatha gu tur. Bha e c貌mhla ri athair anns a鈥 Chr貌ic. Tha eaglais ainmeil an sin far an robh muinntir Ghleann Chailbhidh a鈥 gabhail fasgadh 鈥 anns a鈥 chladh ri taobh na h-eaglaise 鈥 脿s d猫idh gun deach am fuadachadh bhon dachannan. Sgr矛ob feadhainn dhiubh an ainmean ann an glainne uinneagan na h-eaglaise. Agus chithear na sgr矛oban sin fhathast.

C貌 nar measg nach fh脿s feargach nuair a ch矛 sinn a leithid an-diugh? A鈥 chiad turas a chunnaic mise na h-uinneagan sin, feumaidh mi aideachadh gun robh fearg orm. Ciamar a b鈥 urrainn do dh鈥檜achdaran a bhith cho an-iochdmhor? Uill, chunnaic Iain MacCoinnich an t-ana-ceartas, chan ann c貌rr math is ceud bliadhna 脿s d猫idh l脿imh, ach nuair a bha e a鈥 tachairt.

Choisich e fh猫in is athair seachad air an eaglais agus chunnaic Iain na daoine anns a鈥 chladh, agus iad a鈥 fulang d貌rainn 鈥 ged nach do rinn iad dad ce脿rr. Bha a chuimhne air an tachartas sin gu bhith aige fad a bheatha. Agus thug i buaidh mh貌r air fheallsanachd phoilitigeach. Bha Iain airson a bhith cinnteach nach tachradh fuadaichean de a leithid ann an Sealan Nuadh. Agus, mar sin, bha e an s脿s gu m貌r ann an ceist ath-leasachadh an fhearainn anns an d霉thaich sin.

Bha athair Iain na thuathanach. Nuair a bha Iain na dheugaire, bha iad ann am Baile an D霉in. Tha an taigh aca na sheasamh fhathast. Gheibhear seallaidhean math鈥 脿s de Bheinn Uais.

Cha robh Iain 鈥檚 a theaghlach cho bochd ri feadhainn eile. Ach chaill e a mh脿thair nuair a bha e 貌g. Agus bha leanabh aige le boireannach 貌g anns an sg矛re nuair a bha e naoi bliadhna deug a dh鈥檃ois. Dh鈥檌arr Iain air m脿thair na h-矛ghne a dhol a Shealan Nuadh c貌mhla ris. Ach dhi霉lt i. Ge-t脿, ghabh e ris gu poblach gur ann leis-san a bha an nighean, agus ghabh ise a chinneadh-san. B鈥 e Johan MacKenzie a bh鈥 oirre ann am Beurla, ged nach urrainn dhomh a r脿dh an e Johan no Seonag a bh鈥 oirre ann an G脿idhlig. Gheall Iain gu poblach gun toireadh e ceithir notaichean gach bliadhna airson deich bliadhna mar thaic-airgid dhi. Agus rinn e sin.

Ph貌s Iain t猫ile 脿s an sg矛re ann an ochd ceud deug is seasgad (1860). Bha Anna Rothach sia bliadhna na bu shine na Iain, agus bha i m貌ran na bu lugha. Bha esan sia troighean is ceithir 貌irlich a dh鈥櫭爄rde. Cha robh ise eadhon c貌ig troighean a dh鈥櫭爄rde! Ach tha e coltach, ann an gnothaichean na dachaigh, gun robh i gu math cinnteach aiste fh猫in. Innsidh mi dhuibh an ath-sheachdain mar a dh鈥櫭╥rich dhaibh nuair a r脿inig iad Sealan Nuadh.

Faclan na Litreach

Faclan na Litreach: Sealan Nuadh: New Zealand (but a Gaelicized form of the English is also widely used); Sir Iain MacCoinnich: Sir John McKenzie [the spelling in NZ where he is best known]; 脌ird Rois: Ardross; Alanais: Alness, Ros an Ear: Easter Ross; A鈥 Chr貌ic: Croick; Gleann Cailbhidh: Glencalvie; ana-ceartas: injustice; Baile an D霉in: Baldoon; dhi霉lt: refused; Anna Rothach: Ann Munro.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: b鈥 e cuspair a鈥 phr貌graim am fear-poilitigs: the subject of the programme was the politician; st貌iridh a bheatha: the story of his life; an t-脿ite san do thogadh e: the place in which he was raised; san do dh鈥檉h脿s e cli霉iteach: in which he became famous; ri a linn: in his day; an d脿rna fear a bu chudromaiche: the second most important man; a bha a鈥 dol a dh鈥檃tharrachadh a bheatha gu tur: that was going to completely change his life; a鈥 gabhail fasgadh anns a鈥 chladh: taking shelter in the graveyard; 脿s d猫idh gun deach am fuadachadh: after they were evicted; chithear na sgr矛oban: the scratchings can be seen; feumaidh mi aideachadh gu robh fearg orm: I must admit that I was angry; ciamar a b鈥 urrainn do dh鈥檜achdaran a bhith cho an-iochdmhor?: how could a landlord be so merciless?; a鈥 fulang d貌rainn: suffering anguish; thug i buaidh mh貌r air fheallsanachd phoilitigeach: it had a great impact on his political philosophy; nach tachradh fuadaichean: that clearances wouldn鈥檛 happen; ath-leasachadh an fhearainn: land reform; gheibhear seallaidhean math鈥 脿s de Bheinn Uais: good views are obtained from it of Ben Wyvis; bha leanabh aige le boireannach 貌g: he had a child with a young woman; ghabh e ris gu poblach gur ann leis-san a bha X: he admitted publicly that X was his; ghabh i a shloinneadh-san: she took his surname; na bu shine: older; m貌ran na bu lugha: much smaller; sia troighean is ceithir 貌irlich: six feet and four inches; cinnteach aiste fh猫in: assertive, certain of herself.

Puing-ch脿nain na Litreach

Puing-ch脿nain na Litreach: Dh鈥檌arr Iain air m脿thair na h-矛ghne a dhol a Shealan Nuadh c貌mhla ris: John asked the girl鈥檚 mother to go to New Zealand with him. Nighean can mean either 鈥済irl鈥 or 鈥渄aughter鈥 (originally it was 鈥渄aughter鈥), and it has two alternative genitive singular forms 鈥 [na] nighinne and [na h-]矛ghne. The second form, which often comes across as strange to Gaelic learners, is a relic of the original nominative form of the noun 鈥 inghean (in铆on in Irish Gaelic and inneen in Manx, both meaning 鈥渄aughter鈥). The 鈥渃orruption鈥 of inghean (as Macbain describes it in his etymological dictionary) is probably a result of the effect of the terminal 鈥渘鈥 on the singular article on the initial vowel in the noun ie an inghean became an nighean, which is now the standard nominative form.

Gnathas-cainnt na Litreach

Gnathas-cainnt na Litreach: Bha e na Gh脿idheal do chridhe: he was a Gael to his core [lit. his heart].

Broadcast

  • Fri 3 Oct 2008 11:55

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast