Main content
10/04/2009
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Fri 10 Apr 2009
11:55
大象传媒 Radio nan G脿idheal
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 510
Duration: 05:12
Litir 510: Rondane
O chionn ghoirid bha mi ann an Nirribhidh airson sgitheadh tro na beanntan eadar loidsichean. An turas seo bha mi anns an Rondane, sg矛re a chaidh a dh猫anamh na p脿irc n脿iseanta ann an naoi ceud deug, seasgad 鈥檚 a dh脿 (1962) 鈥 a鈥 chiad ph脿irc ann an Nirribhidh.
Tha an Rondane cudromach ann an iomadach d貌igh. Mar eisimpleir, 鈥檚 e fearde na h-脿iteachan far a bheil na f猫idh mh貌ra 鈥 no f猫idh an t-sneachda 鈥 a鈥 fuireach gun smachd aig mac an duine orra. Bidh fios agaibh gu bheil treudan m貌ra de dh鈥檉h猫idhann an ceann a tuath nan d霉thchannan Lochlannach, ach tha iad uile fo smachd nan S脿mi. Anns an Rondane, tha na f猫idh fhathast a鈥 falbh am measg nam beann mar a thogras iad fh猫in.
Chan fhaca mi gin eileirigean ann oir bha an d霉thaich gu l猫ir c貌mhdaichte le sneachd. Ach tha e coltach gu bheil a leithid ann, far am biodh daoine a鈥 glacadh nam fiadh anns an t-seann aimsir 鈥 d矛reach mar a bhiodh ar sinnsirean fh猫in.
A鈥 stobadh a-mach 脿s an t-sneachd, ge-t脿, bha bothain bheaga. 鈥橲 e am facal a thathar a鈥 cleachdadh ann an Nirribhis san latha an-diugh airson a leithid 鈥 bu. Tha mian d霉il gu bheil sin ceangailte ris na faclan b霉th is both ann an G脿idhlig agus, mar sin, ri bothy ann an Beurla 鈥 a th脿inig bhon Gh脿idhlig bothan. Gu tric, 鈥檚 e hytte a th鈥 aig na Nirribhich air togalaichean nas motha na bu. Tha sin ceangailte ris an fhacal Bheurla hut 鈥 ach gu tric tha hytte Nirribheach t貌rr nas motha is nas spaideile na hut.
Co-dhi霉, mhothaich mi gun robh mi ann an sg矛re a bha ainmeil airson beul-aithris nuair a r脿inig mi togalach beag cloiche aig bun nam beann air a bheil Peer Gynt Hytte. Aig amannan dhen bhliadhna, bidh e fosgailte mar chafaidh do sgithearan. Tha e co-cheangailte ri caractar ainmeil ann an dualchas Nirribhidh 鈥 Peer Gynt. B鈥 e Henrik Ibsen fear de na sgr矛obhadairean dhealbhan-chluiche as ainmeile a bh鈥 ann riamh. Nuair a bha mi ann an Oslo, chaidh innse dhomh gur e Ibsen an d脿rna sgr矛obhadair as motha a fhuair a dhealbhan air an 脿rd-霉rlar air feadh an t-saoghail.鈥橲 e a鈥 chiad fhear Uilleam Shakespeare.
Co-dhi霉, sgr矛obh Ibsen an dealbh-chluich Peer Gynt st猫idhichte gu 矛re air beul-aithris agus caractar a chuireas seachad 霉ine anns na beanntan, am measg nan trolls is eile. Chuir Edvard Grieg ce貌l ris 鈥 ce貌l a tha gu math ainmeil an-diugh. Ach d猫 an ceangal a th鈥 ann eadar am bothan cloiche ann am beanntan an Rondane, air a bheil Peer Gynt Hytte, agus an dealbh-chluich? Uill, a r猫ir choltais, chuir am fear-cruinneachaidh聽sgeulachdan, Peter Christian Asbj酶rnsen, oidhche seachad ann am bothan anns an dearbh 脿ite sin ann an ochd ceud deug, ceathrad 鈥檚 a dh脿 (1842).
Chruinnich e sgeulachdan mu shealg nam fiadh m貌ra agus marcachd air muin ghobhar鈥 rudan a bha ann an inntinn Henrik Ibsen nuair a sgr矛obh e Peer Gynt.
脌s d猫idh dhomh an Rondane fh脿gail, chaidh mi a-bh脿n don ghleann gu baileOtta, far a bheil st猫isean-r猫ile. Agus ann an sin, chuala mi st貌iridh a tha a鈥 ceangal nasg矛re sin do dh鈥橝lba. Gu m矛-fhortanach, chan e deagh st貌iridh a th鈥 ann oir bha batailann eadar Albannaich agus Nirribhich.
Tha sinn cleachdte ri bhith a鈥 cluinntinn mu fheachdan Lochlannach ann anAlba. Ach, an ath-sheachdain, innsidh mi dhuibh mu fheachd Albannach a chaidh a-steach聽gu d霉thaich Pheer Ghynt, agus mar a dh鈥檉huiling iad gu dubh.
Tha an Rondane cudromach ann an iomadach d貌igh. Mar eisimpleir, 鈥檚 e fearde na h-脿iteachan far a bheil na f猫idh mh貌ra 鈥 no f猫idh an t-sneachda 鈥 a鈥 fuireach gun smachd aig mac an duine orra. Bidh fios agaibh gu bheil treudan m貌ra de dh鈥檉h猫idhann an ceann a tuath nan d霉thchannan Lochlannach, ach tha iad uile fo smachd nan S脿mi. Anns an Rondane, tha na f猫idh fhathast a鈥 falbh am measg nam beann mar a thogras iad fh猫in.
Chan fhaca mi gin eileirigean ann oir bha an d霉thaich gu l猫ir c貌mhdaichte le sneachd. Ach tha e coltach gu bheil a leithid ann, far am biodh daoine a鈥 glacadh nam fiadh anns an t-seann aimsir 鈥 d矛reach mar a bhiodh ar sinnsirean fh猫in.
A鈥 stobadh a-mach 脿s an t-sneachd, ge-t脿, bha bothain bheaga. 鈥橲 e am facal a thathar a鈥 cleachdadh ann an Nirribhis san latha an-diugh airson a leithid 鈥 bu. Tha mian d霉il gu bheil sin ceangailte ris na faclan b霉th is both ann an G脿idhlig agus, mar sin, ri bothy ann an Beurla 鈥 a th脿inig bhon Gh脿idhlig bothan. Gu tric, 鈥檚 e hytte a th鈥 aig na Nirribhich air togalaichean nas motha na bu. Tha sin ceangailte ris an fhacal Bheurla hut 鈥 ach gu tric tha hytte Nirribheach t貌rr nas motha is nas spaideile na hut.
Co-dhi霉, mhothaich mi gun robh mi ann an sg矛re a bha ainmeil airson beul-aithris nuair a r脿inig mi togalach beag cloiche aig bun nam beann air a bheil Peer Gynt Hytte. Aig amannan dhen bhliadhna, bidh e fosgailte mar chafaidh do sgithearan. Tha e co-cheangailte ri caractar ainmeil ann an dualchas Nirribhidh 鈥 Peer Gynt. B鈥 e Henrik Ibsen fear de na sgr矛obhadairean dhealbhan-chluiche as ainmeile a bh鈥 ann riamh. Nuair a bha mi ann an Oslo, chaidh innse dhomh gur e Ibsen an d脿rna sgr矛obhadair as motha a fhuair a dhealbhan air an 脿rd-霉rlar air feadh an t-saoghail.鈥橲 e a鈥 chiad fhear Uilleam Shakespeare.
Co-dhi霉, sgr矛obh Ibsen an dealbh-chluich Peer Gynt st猫idhichte gu 矛re air beul-aithris agus caractar a chuireas seachad 霉ine anns na beanntan, am measg nan trolls is eile. Chuir Edvard Grieg ce貌l ris 鈥 ce貌l a tha gu math ainmeil an-diugh. Ach d猫 an ceangal a th鈥 ann eadar am bothan cloiche ann am beanntan an Rondane, air a bheil Peer Gynt Hytte, agus an dealbh-chluich? Uill, a r猫ir choltais, chuir am fear-cruinneachaidh聽sgeulachdan, Peter Christian Asbj酶rnsen, oidhche seachad ann am bothan anns an dearbh 脿ite sin ann an ochd ceud deug, ceathrad 鈥檚 a dh脿 (1842).
Chruinnich e sgeulachdan mu shealg nam fiadh m貌ra agus marcachd air muin ghobhar鈥 rudan a bha ann an inntinn Henrik Ibsen nuair a sgr矛obh e Peer Gynt.
脌s d猫idh dhomh an Rondane fh脿gail, chaidh mi a-bh脿n don ghleann gu baileOtta, far a bheil st猫isean-r猫ile. Agus ann an sin, chuala mi st貌iridh a tha a鈥 ceangal nasg矛re sin do dh鈥橝lba. Gu m矛-fhortanach, chan e deagh st貌iridh a th鈥 ann oir bha batailann eadar Albannaich agus Nirribhich.
Tha sinn cleachdte ri bhith a鈥 cluinntinn mu fheachdan Lochlannach ann anAlba. Ach, an ath-sheachdain, innsidh mi dhuibh mu fheachd Albannach a chaidh a-steach聽gu d霉thaich Pheer Ghynt, agus mar a dh鈥檉huiling iad gu dubh.
Faclan na Litreach
Nirribhidh: Norway; loidsichean: lodges; eileirigean: deer traps;聽dealbh-chluich: [stage] play; st猫isean-r猫ile: railway station.
Abairtean na Litreach
sg矛re a chaidh a dh猫anamh na p脿irc n脿iseanta: an area that聽was made a national park; far a bheil na f猫idh mh貌ra a鈥 fuireach gun smachd aig mac聽an duine orra: where the reindeer live wild [without man鈥檚 control on them]; ceann a聽tuath nan d霉thchannan Lochlannach: the north of Scandinavia; fo smachd nan S脿mi:聽under the control of the Saami; mar a thogras iad fh猫in: as they themselves wish; gu聽bheil a leithid ann: that such things do exist; d矛reach mar a bhiodh ar sinnsirean fh猫in:聽just as our own ancestors would do; a鈥 stobadh a-mach 脿s an t-sneachd, ge-t脿: sticking聽out of the snow, however; 鈥檚 e hytte a th鈥 aig na Nirribhich air togalaichean nas motha聽na bu: the Norwegians call a building bigger than a 鈥渂u鈥 a 鈥渉ytte鈥; fosgailte mar聽chafaidh do sgithearan: open as a cafe for skiers; co-cheangailte ri caractar ainmeil:聽linked to a famous character; d猫 an ceangal a th鈥 ann eadar am bothan cloiche agus an聽dealbh-chluich?: what鈥檚 the link between the stone bothy and the play?; mu shealg聽nam fiadh m貌ra agus marcachd air muin ghobhar: about the hunting of the reindeer聽and riding on the backs of goats; chan e deagh st貌iridh a th鈥 ann oir bha batail ann: it鈥檚聽not a good story because there was a battle; cleachdte ri bhith a鈥 cluinntinn mu聽fheachdan Lochlannach ann an Alba: used to hearing about fighting groups of Vikings聽in Scotland ; mar a dh鈥檉huiling iad gu dubh: how they suffered badly.
Puing-ch脿nain na Litreach
chaidh mi a-bh脿n don ghleann: I went down to the glen.聽MacBain tells us that a-bh脿n comes from a(n) bh-f脿n, meaning 鈥渋nto declivity鈥. But聽today it is an adverb meaning 鈥渄own, downwards鈥, used in much the same way as聽s矛os eg chaidh mi a-bh脿n don chladach (I went down to the shore), shuidh mi a-bh脿n (I聽sat down). It is more commonly encountered today in mainland dialects than in the聽islands but is known throughout the G脿idhealtachd from lines in songs such as聽suidhidh sinn a-bh脿n gu socair (we will sit down at our ease).
Gnathas-cainnt na Litreach
an d脿rna sgr矛obhadair as motha a fhuair a聽dhealbhan air an 脿rd-霉rlar: the second most performed playwright.
Tha 鈥淟itir do Luchd-ionnsachaidh鈥 air a maoineachadh le MG ALBA
Tha 鈥淟itir do Luchd-ionnsachaidh鈥 air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcast
- Fri 10 Apr 2009 11:55大象传媒 Radio nan G脿idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.