Main content

Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.

5 minutes

Last on

Fri 29 May 2009 11:55

Clip

Litir 517: Loch na Mn脿

Ann an Ratharsair tha loch ann an suidheachadh 脿rd ann am meadhan an eilein aira bheil Loch na Mn脿. Tha sin a鈥 ciallachadh 鈥渢he loch of the woman鈥 鈥 Loch na Mn脿. C貌 i a鈥 bhean a th鈥 air a h-ainmeachadh anns an loch?

Uill, a r猫ir beul-aithris, 鈥檚 e a bh鈥 innte boireannach 貌g a chaidh a mharbhadh le each-uisge. Agus chan e sgeul 霉r a tha sin. Chaidh an dearbh st貌iridh innse do Bhoswell is Johnson nuair a bha iad ann an Ratharsair ann an seachd ceud deug, seachdad 鈥檚 a tr矛 (1773). Chuala Boswell an st貌iridh air an dearbh latha ainmeil air an do rinn e fh猫in is Johnson dannsa G脿idhealach air mullach D霉n Cana 鈥 a鈥 bheinn as 脿irde anns an eilean. 鈥橲 e am fear a dh鈥檌nnis an st貌iridh dha bodach a bhuineadh don eilean air an robh Calum MacLe貌id. 鈥橲 e a bha gan tre貌rachadh gu mullach na beinne.

Tha an st貌iridh a鈥 dol rudeigin mar seo. Bha uaireigin gobha ann an Ratharsair. Latha a bha seo bha nighean a鈥 ghobha a-muigh sa mhonadh ri c矛obaireachd. Ach, air an oidhche sin, cha do thill i dhachaigh. Air an l脿rna-mh脿ireach, chaidh an gobha agus feadhainn eile a-mach a choimhead air a son.

Th脿inig iad mu dheireadh gu bruach an locha. Chan eil fhios a鈥檓 d猫 an t-ainm a bh鈥 air an loch anns na l脿ithean ud, oir fhuair e ainm 鈥 Loch na Mn脿 鈥 脿s d猫idh an tachartais seo. Ach tha e coltach gun robh fios aig muinntir an 脿ite gun robh each-uisge a鈥 fuireach ann.

Air cladach an locha, d猫 lorg an gobha ach cridhe is sgamhan na h-矛ghne. B鈥 e sin obair each-uisge, gu cinnteach. Cha bhiodh each-uisge uair sam bith ag ithe sgamhan. Agus cha d鈥 rachadh an sgamhan fodha. Bhiodh e a鈥 fuireach air uachdar an locha. Bha an gobha troimh-ch猫ile is l脿n feirg. Bha e ag iarraidh d矛oghaltas. Chuir e roimhe d貌igh a lorg airson an t-each-uisge a mharbhadh.

Thog an gobha is a mhac ce脿rdach ri taobh an locha. Bha doras na ce脿rdaich a鈥 coimhead a-mach air an loch. Chaidh an gobha is a mhac ann oidhche a bha seo. Os cionn an 脿ite-teine, thog iad bior-r貌staidh. Chuir iad molt air a鈥 bhior-r貌staidh. Chuir iad an teine thuige. Bha iad an d霉il gum biodh am f脿ileadh a鈥 tarraing an eich-uisge. Mar a dh鈥檌nnis Calum MacLe貌id an sgeul do Bhoswell, 鈥檚 e muc a chaidh a chur air a鈥 bhior-r貌staidh, seach molt.

Anns an teine bha dubhain mh貌ra, deiseil airson stobadh anns a鈥 bh猫ist. An ceann greis, dh鈥櫭╥rich deatach dhearg os cionn an locha. Th脿inig creutair a-mach 脿s an loch is a-steach air an doras. Bha coltas eich air 鈥 mu bhliadhna a dh鈥檃ois, gu math peallagach is gr脿nda.

Stob an gobha is an gille aige d脿 dhubhan teth anns a鈥 chreutair. Th貌isich an t-each-uisge air sgreuchail. Dh鈥檉heuch e ri faighinn 脿s. Tharraing e an dithis fhear a dh鈥檌onnsaigh an dorais. Ach bha iadsan l脿idir gu le貌r airson a chumail a-staigh. Dh鈥檌arr an gobha air a mhac dhol don teine agus an dubhan m貌r a thoirt a-mach 脿s 鈥 agus a stobadh a-steach don each-uisge. Rinn an gille sin. Agus ch霉miad gr猫im air an each gus an robh e marbh.

Ach 鈥 seo rud iongantach mun st貌iridh. Aig a鈥 cheann thall, nuair a th脿inig solas an latha, cha robh closach eich air fh脿gail air 霉rlar na ce脿rdaich. Cha robh ann ach poidhle slaim dhen t-se貌rsa a bhiodh na seann daoine ag r脿dh a th脿inig bho na speuran.

Faclan na Litreach

Ratharsair: Raasay; beul-aithris: oral tradition; each-uisge: water-horse, kelpie; gobha: blacksmith; ce脿rdach: smithy; dubhan: hook.

Abairtean na Litreach

c貌 i a鈥 bhean a th鈥 air a h-ainmeachadh?: who is the woman that is named?; air an dearbh latha ainmeil: on the same famous day; bodach a bhuineadh don eilean: an old man who belonged to the island; 鈥檚 e a bhagan tre貌rachadh gu mullach na beinne: it鈥檚 himself that was guiding them to the mountain top; bha nighean a鈥 ghobha a-muigh sa mhonadh ri c矛obaireachd: the smith鈥檚 daughter was out on the hill, shepherding; an l脿rna-mh脿ireach: the next day; a choimhead air a son: to look for her; cridhe is sgamhan na h-矛ghne: the heart and lungs of the girl; air uachdar an locha: on the surface of the loch; troimh-ch猫ile is l脿n feirg: distressed and angry; chuir e roimhe d貌igh a lorg: he decided to find a way; os cionn an 脿ite-teine, thog iad bior-r貌staidh: above the fireplace, they built a roasting spit; chuir iad an teine thuige: they lit the fire; gum biodh am f脿ileadh a鈥 tarraing X: that the smell would attract X; seach molt: rather than a wether; deiseil airson stobadh anns a鈥 bh猫ist: ready to drive into the beast; dh鈥櫭╥rich deatach dhearg: a red vapour arose; bha coltas eich air: it had the appearance of a horse; peallagach is gr脿nda: shaggy and ugly; ch霉m iad gr猫imair: they kept hold of; cha robh closach eich air fh脿gail air 霉rlar na ce脿rdaich: there was not a horse鈥檚 carcase left on the floor of the smithy; poidhle slaim dhen t-se貌rsa a bhiodh na seann daoine ag r脿dh a th脿inig bho na speuran: a pile of slime of the type that the old people would say came from the heavens.

Puing-ch脿nain na Litreach

Loch na Mn脿: the loch of the woman. Mn脿 is the聽genitive singular form of bean, a 鈥渨oman, female or wife鈥. It thus takes the聽diagnostic feminine singular article in the genitive 鈥 na. 鈥淭he loch of the women鈥澛爓ould be Loch nam Ban. If you find the irregularity of bean a bit confusing, I聽recommend you look at its entry in Dwelly鈥檚 dictionary. However, note that thedative forms given by Dwelly are now archaic and rarely met with.

Gnathas-cainnt na Litreach

cha d鈥 rachadh an sgamhan fodha: the lungs聽wouldn鈥檛 go under [the water]. Although you can distinguish one lung from a pair聽by using the singular sgamhan (the plural is sgamhanan), in normal usage the聽singular form is employed to mean a pair of lungs.
Tha 鈥淟itir do Luchd-ionnsachaidh鈥 air a maoineachadh le MG ALBA

Broadcast

  • Fri 29 May 2009 11:55

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast