´óÏó´«Ã½

Uilleam 'Ic Aoidh chòir,

No Uilleam Catrìona mar a b’ fheàrr a dh’aithnichear thu ann an Adabroc an Nis.

Cha do thachair sinn a-riamh agus chan fhaca mi de na bhuineadh dhut ach dealbh, ’s tu sgeadaichte gu grinn ann an deise nan Sìophortaich agus meadail a’ chogaidh a fhuair thu airson do dhìchill is do dhìlseachd. Ach, a thuilleadh air a sin tha ceangal eile eadarainn oir, tha mise a giùlain d’ ainm.

Tha dealbh nam inntinn den latha a dh’fhàg thu an dachaigh airson d’ aghaidh a chuir air raointean fuilteach na Frainge agus blàr an Somme. Chì mi do mhàthair, na banntrach òg, air a’ chlàr mhòr os cionn an taighe. Ise gad leantainn le sùil ’s le gràdh, suas an Druim Buan agus a-steach gus an deach thu à fianais thar mullach a’ bhaile -  do bhràthair òg ri do ghualainn, ’s e gad choiseachd pìos den t-slighe. Ann an Lìonail, coinnichidh tu ri balaich na sgìre agus togaidh sibh oirbh gu Steòrnabhagh, An Caol, Inbhir Nis is Fort George, Sasainn agus an Fhraing.

Anns na làithean an dèidh dhut falbh, dh’èirich cianalas agus dubhar ann an cridheachan do mhàthair, do dhà bhràthair agus do phiuthar. Cha robh do leabaidh am feum càradh, bha do bhobhla anns an dreasair gun bhrochan gun bhrot – do chòta mòr an crochadh ri na clèithean ’s do bhrògan tacaideach, mar a dh’fhàg thu iad aig ceann na beingidh. Cuimhneachain cràiteach aig bràthair agus mac.

Saoilidh mi gum bu chòir dhomh luaidh a thoirt air do theaghlach agus mar a chaidh dhaibh. Lean do phiuthar Màiri - mo sheanmhair, oirre gu bhith na ceannaiche, bhàsaich do bhràthair Dòmhnall leis a’ chaitheamh agus leum Calum an soitheach ann an New Zealand. Ann an seadh, chaill do mhàthair na triùir ghillean. Ach cha deach ar màthair air dìochuimhn'. Chuir Calum dhachaigh cuibhreann de na choisinn e, airson cuideachadh le taigh geal a thogail dha do mhàthair. Fhuair i aois mhòr agus i air a deagh choimhead às a dèidh le Cairistìona, nighean do pheathar.

Ged a tha faisg air ceud bliadhna on thòisich an cogadh mòr, tha cunntasan againn air an iargaltachd is an uamhas a choinnich riut – eadar èiginn nan trainnsichean, sgread is sgriach na h-armachd, ceò is fliuchadh - fuachd is teas, lèig is eabar is cion cadail, sàrachadh do-labhairt agus galairean is mialan - marbhadh agus milleadh agus sgrios.

Is e mìorbhail a th’ ann gun ghlèidh thu do chiall, ’s tu air do chuairteachadh le na mì-choltasan do-sheachnaichte seo - a latha ’s a dh’oidhch’. 

Tha dealbh agam dhan mhèinn mhòr aig Beaumont Hamel, a spreadh sibh aig seachd uairean sa mhadainn, air a’ First of July - dìreach mus do ruith thu fhèin, an cois nan ceudan eile dha do cho-chreutairean, a dh’ionnsaigh a’ bhàis. Tha dealbh eile agam do shaighdearan nan Sìophortach a’ cruinneachadh airson cunntas an fheasgair air an aon latha – ach ’s e car a mhì-shealbh nach eil thusa, Uilleam, idir nan lùib. Is ann a tha thusa, a ghaisgich ghrinn, na do shìneadh air fearann cèin na Fraing', gun smuais gun anail.

Còig latha an dèidh sin, an dèidh ùrnaigh na maidne, dh’fhosgail do mhàthair a’ còmhla air latha brèagha samhraidh ann an Adabroc. Bha biulbhain bhàn de cheò na mònach ag èirigh gu somalta à cagailtean na nàbachd agus gu h-àrd anns an adhar bha uiseagan an t-slèibh a’ seinn ’s a’ ceilearadh. Ach ghlac nì eile aire do mhàthair. Tro mhaise an t-samhraidh bha fear le deise dhorch a’ dlùthachadh oirre – theannaich a broilleach, dhorchnaich a grian agus chaidh uiseag an t-slèibh na tost.

'Mar ghabhas thairis osag gaoith' ... ’s cha robh thu idir ann.

Ged a bha do mhàthair air a pianadh le cràdh is cianalas cha do ghearain i riamh - ghabh i ris an truaighe a thàinig oirre mar a ghabh na mìltean de mhàthraichean is athraichean eile - truaighe a dh’èirich à iomairt na h-uamhais ann an ainm sìth is TÈARAINTEACHD do na h-uile.

Tha e nam làn dhùil, ma bhitheas mi air mo chaomhnadh, sgrìob a thoirt gu raointean na Fraing', far an deach do sguabadh às an t-sealladh aig aois naoi bliadhna deug. Air an latha sin, seasaidh mise le uaill agus bròn far am bheil thusa, Uilleam bràthair mo sheanmhar, air do chàradh.

Le urram agus spèis, dhut fhèin Uilleam chòir ’Ic Aoidh - a tha ainmichte, agus do gach saighdear treun eile a tha gun ainm ’s gun aithne idir.

Dòmhnall Uilleam