´óÏó´«Ã½

Tha mi a’ dol a dh’aithris sgeulachd thraidiseanta dhuibh. ʼS e an t-ainm a th’ oirre ‘An Long a Chaidh a dh’Ameireagaidh’. 

Sheòl an long seo a dh’Ameireagaidh le sluagh mòr innte. Bhuail an long ann an sgeirean faisg air a’ chladach. Chaidh na daoine a chall gu lèir ach aon fhear agus a bhean. Fhuair iadsan gu tìr. Thog iad bothan le pìosan briste dhen t-soitheach.

Thàinig tòrr rudan air tìr bhon luing – biadh, fiodh, siùil, leabhraichean is mar sin air adhart. Bha an cupall an sin greis mus robh dad a dhìth orra.

Ach thàinig an t-àm nuair a bha iad airson falbh a-mach, feuch daoine eile a lorg. Dh’fhalbh am fear agus chaidh e tro choille mhòr. Chan fhac’ e baile no duine. Ràinig e mullach beinne. Às a sin, chunnaic e bothan shìos fodha. Theàrnaich e chun a’ bhothain. Cha robh sgeul air duine, agus chaidh e a-steach.

An sin, bha bòrd ann le tubhailt mhòr gheal air. Bha botal fìona air, agus lof arain. Bha an t-acras air an duine. Ghabh e balgam no dhà dhen fhìon, agus crioman às an lof. 

Thàinig bodach liath a-steach. Thuirt e ris, ‘Dè do naidheachd, a choigrich? Dè thug thu an rathad seo?’

Dh’inns am fear bhon luing-bhriste mar a thachair. Bha e a’ faireachdainn ciontach mu bhith ag ithe is ag òl aig bòrd an duine eile agus thug e a leisgeul. ‘Ceart gu leòr,’ ars am bodach. ‘Gabh do leòir dheth. A bheil thu pòsta?’

‘Tha,’ ars am fear eile.

‘A bheil teaghlach agad?’ dh’fhaighnich an seann duine.

‘Chan eil,’ fhreagair am fear eile.

‘Uill,’ thuirt am bodach, ‘tha an latha air a dhol seachad. Chan eil ùine agad tilleadh a-nochd. Gheibh thu biadh is leabaidh an seo.’

An ath mhadainn, rinn am bodach bracaist don duine eile. ‘Feumaidh tu falbh dhachaigh,’ thuirt e. Nuair a bha am fear eile a’ dèanamh deiseil airson falbh, thàinig am bodach thuige le tubhailt. ‘Dè bheir thu dhomh ma bheir mise dhut an tubhailt seo?’ thuirt e. ‘Nuair a sgaoileas tu air bòrd i, nochdaidh botal fìona agus lof arain agus biadh a bharrachd.’

‘Uill,’ thuirt am fear eile, ‘chan eil dad agam a bheir mi dhut.’

‘Seadh,’ fhreagair am bodach. ‘Thoir dhomh, ma-thà, a’ chiad duine no beathach a bheirear dhut.’

Mheòraich am fear eile air an t-suidheachadh. Cha robh e an dùil gum biodh clann aige a-chaoidh. Agus cha robh sgeul air beathaichean far an robh e a’ fuireach ann am bothan air cùl a’ chladaich. Dh’inns e don bhodach gun gabhadh e ri a chùmhnant.

‘Ma-thà,’ ars am bodach, ‘ge brìth de bhios ann a bheirear dhut, thig an seo leis seachd bliadhna on diugh.’

Dh’aontaich am fear eile ris a’ chùmhnant agus thill e dhachaigh. Bha a bhean anabarrach toilichte fhaicinn. Bha i air a bhith a’ smaoineachadh gun robh an duine aice air a dhol a dhìth agus nach tilleadh e tuilleadh. Chan e sin a-mhàin ach chuir e an tubhailt a-mach. Nochd botal fìona, lof arain agus biadh eile. Nach bu mhìorbhaileach e! Ach cha robh fios aig a bhean mun chùmhnant a rinn e leis a’ bhodach.

Faclan na Litreach: siùil: sails; theàrnaich e: he descended; bodach liath: a grey-haired old man; pòsta: married; iomagain: anxiety; cùmhnant: contract, binding agreement.

Abairtean na Litreach: An Long a Chaidh a dh’Ameireagaidh: The Ship that Went to America; le sluagh mòr innte: with a large complement on board; bhuail an long ann an sgeirean: the ship hit rocks; chaidh na daoine a chall gu lèir ach: everyone was lost except; thàinig tòrr rudan air tìr bhon luing: many things came ashore from the ship; às a sin, chunnaic e bothan shìos fodha: from there, he saw a hut down below him; bha bòrd ann le tubhailt mhòr gheal air: there was a table there with a large white tablecloth on it; bha botal fìona air, agus lof arain: there was a bottle of wine on it, and a loaf of bread; balgam no dhà dhen fhìon, agus crioman às an lof: a gulp or two of the wine, and a bite from the loaf; dè do naidheachd, a choigrich?: what’s your news, stranger? dè thug thu an rathad seo?: what brought you this way?; dh’inns am fear bhon luing-bhriste mar a thachair: the man from the shipwreck told him what had happened; bha e a’ faireachdainn ciontach mu bhith ag ithe is ag òl: he was feeling guilty about eating and drinking; thug e a leisgeul: he apologised; chan eil ùine agad tilleadh: you’ve no time to return; gheibh thu biadh is leabaidh: you’ll get food and a bed; dè bheir thu dhomh ma bheir mise dhut an tubhailt seo?: what will you give me if I give you this tablecloth?; nuair a sgaoileas tu air bòrd i: when you spread it on a table; chan eil dad agam a bheir mi dhut: I have nothing to give you; a’ chiad duine no beathach a bheirear dhut: the first person or animal that is born to you; gum biodh clann aige a-chaoidh: that he would ever have children; nach bu mhìorbhaileach e: wasn’t it marvellous.

Puing-chànain na Litreach: nach tilleadh e tuilleadh: that he would never return again. Sometimes, if you look up ‘never’ in a Gaelic dictionary, you won’t find tuilleadh. The word is generally translated ‘any more’ or ‘again’. But it can be used in a phrase like this to mean ‘never again’. If you want to emphasise or strengthen the ‘never’ aspect of the phrase, use a-chaoidh. Nach tilleadh e a-chaoidh tuilleadh ‘that he would never ever return’.

Gnàthas-cainnt na Litreach: Gabh do leòir dheth: take your fill of it.