Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 352: Te脿rlach MacAoidh

Lorg mi seann leabhar iongantach ann an leabharlann o chionn ghoirid. Tha e air a sgr矛obhadh ann am Beurla ach tha e mu dheidhinn dualchas na G脿idhlig. Bha an t-霉ghdar a鈥 feuchainn ri dearbhadh gu robh, 鈥檚 d貌cha, barrachd buaidh aig a鈥 Gh脿idhlig air c脿nanan E貌rpach eile na bha f矛or. 鈥橲 e an tiotal a th鈥 air an leabhar The Gaelic Etymology of the Languages of Western Europe and more especially of the English and Lowland Scotch and of their slang, cant and colloquial dialects. Chan e tiotal goirid a th鈥 ann co-dhi霉!

B鈥 e an t-霉ghdar Te脿rlach MacAoidh. Bha e na bhall de Chomann R矛oghail Luchd-脿rsaidheachd na Danmhairg. Agus is cinnteach gu robh 霉idh mh貌r aige sa Gh脿idhlig. Airson tomhas a dh猫anamh air na beachdan aige, tha mi a鈥 dol a thoirt s霉il air cuid de na faclan Beurla anns an leabhar aige a tha a鈥 t貌iseachadh le 鈥渂鈥.

T貌isicheamaid le bastard no neach d矛olain. Tha am facal Beurla a鈥 tighinn bhon Fhraingis batard, agus tha a鈥 chuid as motha de e貌laichean dhen bheachd gu bheil sin a鈥 tighinn bhon fhreumh bast, a tha a鈥 ciallachadh 鈥渄矛ollaid鈥. Tha e a鈥 nochdadh anns an abairt fils de bast 鈥 mac a chaidh a ghineadh nuair a bha athair air falbh bho dhachaigh air each.

Ach d猫 beachd The脿rlaich MhicAoidh air a鈥 ghnothach? Uill, tha esan ag r脿dh gun deach e don Fhraingis bho na Ceiltich, agus gun robh bast a鈥 riochdachadh an fhacail baos ann an G脿idhlig.

鈥橲 e an ath fhacal aig MacAoidh baste 鈥 a鈥 ciallachadh mar a chuireas c貌caire lionn thairis air fe貌il nuair a tha e ga c貌caireachd. Tha MacAoidh dhen bheachd gun t脿inig sin 脿 baist, baisteadh ann an G脿idhlig. 脌s d猫idh sin tha Bastille aige 鈥 am pr矛osan ann am Paris a chaidh a sgrios leis an t-sluagh aig toiseach Ar-a-mach na Frainge. Tha e coltach gun robh e air ainmeachadh airson an 脿ite anns an deach a thogail. Bha an t-脿ite sin na bhoglach.

A bheil an t-ainm mar sin ceangailte ri baisteadh? Uill, tha na sgoilearan a鈥 cumail a-mach gun t脿inig an seann fhacal Frangach bastile bho fhreumh Gearmailteach, a鈥 ciallachadh 鈥渢ogail鈥. Ach tha ar caraid G脿idhealach a鈥 cur air adhart m矛neachadh eile. Sgr矛obh MacAoidh gu robh e a鈥 tighinn bhon Gh脿idhlig b脿s agus tiodhlaic 鈥 b脿s-tiodhlaic 鈥 oir, gu dearbh, 鈥檚 e sin a bha a鈥 tachairt gu tric am broinn ballachan a鈥 phr矛osain. Is iomadh duine a fhuair b脿s ann agus a bh鈥 air a thiodhlacadh 脿s d猫idh l脿imh.

Tha sin gam thoirt gu bauble. San latha an-diugh, bidh daoine a鈥 smaoineachadh air bauble mar dh猫ideag bheag air nach eil luach m貌r sam bith. Ach gu h-eachdraidheil bha e a鈥 ciallachadh 鈥渕aide aig amadan c霉irte鈥. Th脿inig bauble don Bheurla bhon Fhraingis, bhon fhacal baubel ach chan eil daoine cinnteach d猫 an rathad a ghabh e a-steach don Fhraingis.

Tha MacAoidh ag r脿dh gun t脿inig e bhon Gh脿idhlig b脿, 鈥渁 fool鈥, agus ball, 鈥渁n instrument鈥. B脿-ball 鈥 bauble. Mmm. Chan eil mi cho cinnteach. Ach 鈥檚 e an rud a tha math mu dheidhinn leabhraichean mar seo gu bheil iad a鈥 toirt oirnn smaoineachadh air t霉s fhaclan. Agus dhuibhse a tha measail air coin, bheir sinn s霉il air beagle an ath-sheachdain.

Faclan na Litreach

霉ghdar: author; Te脿rlach MacAoidh: Charles Mackay;聽t貌isicheamaid: let us begin; d矛olain: illegitimate (eg child); freumh: root; d矛ollaid:聽saddle; baos: fornication; ar-a-mach: revolution; boglach: swamp; tiodhlaic: bury;聽gu h-eachdraidheil: historically.

Abairtean na Litreach

Faclan na Litreach: 霉ghdar: author; Te脿rlach MacAoidh: Charles Mackay; t貌isicheamaid: let us begin; d矛olain: illegitimate (eg child); freumh: root; d矛ollaid: saddle; baos: fornication; ar-a-mach: revolution; boglach: swamp; tiodhlaic: bury; gu h-eachdraidheil: historically.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: a鈥 feuchainn ri dearbhadh: trying to prove; gu robh barrachd buaidh aig a鈥 Gh脿idhlig air c脿nanan E貌rpach eile: that Gaelic had more influence on other European languages; Comann R矛oghail Luchd-脿rsaidheachd na Danmhairg: The Royal Society of Antiquaries of Denmark; airson tomhas a dh猫anamh air na beachdan aige: to assess his opinions; mac a chaidh a ghineadh: a son who was conceived; a鈥 riochdachadh an fhacail: representing the word; mar a chuireas c貌caire lionn thairis air fe貌il: how a cook puts a liquid over meat; a chaidh a sgrios leis an t-sluagh: which was destroyed by the populace; airson an 脿ite anns an deach a thogail: for the place in which it was built; am broinn ballachan a鈥 phr矛osain: inside the walls of the prison; is iomadh duine a fhuair b脿s ann: many a man died in it; d猫ideag bheag air nach eil luach m貌r sam bith: a small toy which is not very valuable; maide aig amadan c霉irte: a court jester鈥檚 stick; d猫 an rathad a ghabh e a-steach don Fhraingis: what route it took into French; dhuibhse a tha measail air coin: for those of you who are keen on dogs.

Puing-ch脿nain na Litreach

Puing-ch脿nain na Litreach: d猫 beachd The脿rlaich MhicAoidh (air a鈥 ghnothach)?: what is Charles Mackay鈥檚 opinion (of [on] the matter)? Note that there are two ways of tackling this type of phrase 鈥 I could also have said d猫 am beachd a th鈥 aig T猫arlach MacAoidh, using the man鈥檚 name in the dative, not in the genitive, but putting the article in before beachd. Similarly, we might say for 鈥渨hat is Ishbel鈥檚 opinion?鈥, d猫 beachd Iseabail? or d猫 am beachd a th鈥 aig Iseabail? Also: 鈥渨hat is the others鈥 opinion?鈥 鈥 d猫 beachd ch脿ich? (indefinite, c脿ch in genitive) or d猫 am beachd a th鈥 aig c脿ch? (definite, c脿ch in dative). You can often avoid using the genitive in this way, but try to master such phraseology 鈥 it will sound more like you have a natural command of the language.

Gn脿ths-cainnt na Litreach

Gn脿ths-cainnt na Litreach: gu bheil iad a鈥 toirt oirnn smaoineachadh (air t霉s fhaclan): that they make us think (about the origin of words).

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast