Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 203: Se貌ras Bochanan

Eadar Muileann Dhaidh agus Drumainn, tha Slighe Taobh an Iar na Gaidhealtachd a鈥 dol seachad air baile ris an canar Cill Earrain. Rugadh Se貌ras Bochanan l脿imh ris an t-Slighe faisg air Cill Earrainn ann an c貌ig-deug 鈥檚 a sia (1506), ann am baile fearainn ris an canar a鈥 Mh貌inteach, no The Moss. Chan eil an taigh aige ann am bith a-nise, ged a tha tuathanas fhathast ann. Thathar a鈥 smaoineachadh gu robh G脿idhlig aig Se貌ras mar chiad ch脿nan, ach 鈥檚 ann airson na rinn e ann an Laidinn a tha e ainmeil an-diugh. Gu dearbh, b鈥 esan fear de na pr矛omh sgoilearan Laidinn anns an Roinn E貌rpa aig an 脿m.

Ged a bha a ph脿rantan bochd, bha airgead aig br脿thair a mh脿thar, Seumas Heriot, agus chuir esan Se貌ras gu ruige Paris airson Laideann ionnsachadh. Chaochail Seumas, ge-t脿, agus b鈥 fheudar do She貌ras tilleadh dhachaigh. Ach, an ceann greis, chaidh e a dh鈥橭ilthigh Chill R矛mhinn, far an do dh鈥檌onnsaich e feallsanachd bho Albannach cli霉iteach eile, Iain Major. An uair sin, thill e don Fhraing, far an do dh鈥檉huirich e airson beagan bhliadhnaichean.

Ann an c貌ig-deug, trithead 鈥檚 a sia (1536), thill Bochanan a dh鈥橝lba agus fhuair e obair mar fhear-teagaisg do dh鈥檉hear de na mic dh矛olain aig R矛gh Seumas a C貌ig. Dh鈥檌arr an R矛gh air aiste sgaiteach a sgr矛obhadh mu na Franciscanaich. Rinn e sin, a鈥 cur s矛os air suidheachadh moralta nam manach, ach chuir e fearg mh貌r air 脿rd-urrachan na h-Eaglaise Caitligich. Thachair seo aig 脿m nuair a bha m貌ran a鈥 dol an aghaidh cumhachd is doigh-riaghlaidh na h-eaglaise.

Chaidh Bochanan a chur ann am Pr矛osan Chill R矛mhinn, airson saobh-chreidmheachd, leis a鈥 Chardanal Peutan. Ach rinn e dol-脿s tro uinneag. Theich e a Lunnainn far an robh e an d貌chas gum biodh saorsa aige fo Eanraig a h-Ochd a bhith ag adhradh a r猫ir a chogais. Ach thog e droch bheachd air suidheachadh a鈥 chreideimh ann an r矛oghachd Eanraig, agus ghluais e a Pharis. Agus c貌 bh鈥 ann am Paris roimhe, ag obair ann an ambasaid anns a鈥 bhaile sin, ach an Cardanal Peutan! Chum Bochanan air a shlighe gu deas - gu Bordeaux far an d鈥 fhuair e obair ann a bhith a鈥 teagasg Laidinn.

As d猫idh bliadhnaichean san Fhraing agus san Eadailt, thill e a dh鈥橝lba agus fhuair e obair mar fhear-teagaisg don Bh脿nrigh 霉ir, M脿iri. Ghabh e gnothach m貌r ris an eaglais 霉ir ath-leasaichte, agus bha e airson greis na Mhodar脿tor, fear dhen fheadhainn, agus tha gl猫 bheag dhiubh ann, a fhuair an dreuchd sin nach robh na mhinistear.

Aig an toiseach, bha Bochanan gu math taiceil don Bh脿nrigh, ach dh鈥檃tharraich a bheachd oirre as d猫idh gun deach Darnley a mhurt, agus m貌ran dhen bharail gu robh l脿mh aig a鈥 Bh脿nrigh fh猫in anns an eucoir. Ghabh Bochanan p脿irt ann a bhith ag ullachadh na c霉ise-lagha an aghaidh M脿iri. Chaidh an fhianais a chruinnich e fh猫in is feadhainn eile a thoirt do Ealasaid, B脿nrigh Shasainn, agus rinn ise co-dh霉nadh M脿iri a chur gu b脿s aig a鈥 cheann thall.

Bha Bochanan an uair sin na fhear-teagaisg don R矛gh 霉r Albannach, Seumas a Sia, agus chuir e seachad na bliadhnaichean mu dheireadh aige a鈥 sgr矛obhadh. Am measg na sgr矛obh e, bha eachdraidh de dh鈥橝lba ann am fichead leabhar agus De Juri Regni apud Scotos, leabhar anns an do chuir e air adhart a bheachd-smuain gum bi r矛ghrean is b脿nrighrean a鈥 riaghladh a-mh脿in le cead a鈥 mh貌r-shluaigh agus airson math a鈥 mh貌r-shluaigh.

Chaochail Se貌ras Bochanan ann an D霉n Eideann ann an c貌ig-deug, ochdad 鈥檚 a dh脿 (1582). Agus thachair rudeigin inntinneach do bhodhaig as d猫idh a bh脿is. Innsidh mi dhuibh mu dheidhinn an ath-sheachdain.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: Muileann Dhaidh: Milngavie; Drumainn: Drymen; Slighe Taobh an Iar na Gaidhealtachd: The West Highland Way; Cill Earrain: Killearn; baile-fearainn: farm steading, settlement; tuathanas: farm; cli霉iteach: renowned; saobh-chreidmheachd: heresy; dol-脿s: escape; Eanraig a h-Ochd: Henry VIII; ath-leasaichte: reformed; Modar脿tor: Moderator; Ealasaid: Elizabeth; a bheachd-smuain: his idea.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: 鈥檚 ann airson na rinn e ann an Laidinn a tha e ainmeil: it鈥檚 for what he did in Latin that he is famous; chuir esan Se貌ras gu ruige Paris airson Laideann ionnsachadh: he sent George to Paris to learn Latin; b鈥 fheudar do She貌ras tilleadh dhachaigh: George had to return home; fear de na mic dh矛olain aig R矛gh Seumas a C貌ig: one of the illegitimate sons of King James V; dh鈥檌arr X air aiste sgaiteach a sgr矛obhadh mu na Franciscanaich: X asked him to write a satirical essay about the Franciscans; a鈥 cur s矛os air suidheachadh moralta nam manach: criticizing the moral situation of the monks; 脿rd-urrachan na h-Eaglais Caitligich: the leaders of the Catholic Church; theich e a Lunnainn: he fled to London; a bhith ag adhradh a r猫ir a chogais: to worship according to his conscience; dh鈥檃tharraich a bheachd oirre: his opinion of her changed; gu robh l脿mh aig a鈥 Bh脿nrigh anns an eucoir: that the Queen participated in the crime; gum bi b脿nrighrean a鈥 riaghladh a-mh脿in le cead a鈥 mh貌r-shluaigh: that queens rule only with the permission of the populace; thachair rudeigin inntinneach do bhodhaig as d猫idh a bh脿is: something interesting happened to his body after his death.

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: bha airgead aig br脿thair a mh脿thar: his mother鈥檚 brother (his uncle) had money. You will be familiar with the general rule that nouns become slenderised when they change from the nominative singular to the genitive singular case. This, of course, cannot be adhered to when the noun is already slender in the nominative, and other changes must take place to signify the genitivisation. In the case of nouns indicating family relationships which end in 鈥揳ir, the final vowel is actually broadened to 鈥揳. This brings about a broadening or thickening of the final 鈥渞鈥, in which the tongue meets the palate at the back of the teeth, rather than on the teeth as in 鈥揳ir. Here are the changes, with the nominative first and the genitive in brackets: athair (athar), m脿thair (mathar), br脿thair (brathar), seanair (seanar), seanmhair (seanmhar). So 鈥渕y father鈥檚 sister鈥 is piuthar m鈥 athar, not piuthar m鈥 athair; my grandfather鈥檚 house is taigh mo sheanar, not taigh mo sheanair. If you have a Gaelic teacher, ask him or her to go through these with you.

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: Ach, an ceann greis, chaidh e a dh鈥橭ilthigh Chill R矛mhinn: but, after a while, he went to St Andrews University. An ceann greis: after a period of time.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast