![](https://ichef.bbci.co.uk/images/ic/640x360/p0hydr10.jpg)
10/01/2003
A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 184
Duration: 05:12
Litir 184: Allt a’ Ghille
’S dòcha nach bi sibh eòlach air an abairt a-bhà n, a’ ciallachadh sìos. Chan eil i cho cumanta anns na h-eileanan ’s a tha i air tir-mòr, gu h-à raidh sa cheann a tuath far a bheil i an ìre mhath cumanta. Canaidh daoine sin nuair a tha gluasad air choreigin ann. Canaidh iad ‘tha mi a’ dol a-bhà n don chladach’, a’ ciallachadh ‘tha mi a’ dol sìos don chladach’. Uill, tha an stòiridh beag a tha mi a’ dol a dh’innse dhuibh an-drà sta a’ tighinn à Siorrachd Rois, agus ’s dòcha gun cluinn sibh a-bhà n ann turas no dhà .
Chan eil mi cinnteach dè cho sean ’s a tha an stòiridh seo ach tha e co-cheangailte ri ainm-à ite air Beinn Eighe, eadar Ceann Loch Iù agus Toirbheartan – Allt a’ Ghille. Tha an t-allt a’ sruthadh air aodann deas na beinne a-bhà n a dh’ionnsaigh Loch Clà r. A rèir beul-aithris, ’s ann mar seo a fhuair e ainm.
Bha fear anns an sgìre, faisg air Ceann Loch Iù, aig an robh crodh, agus bha galar air a’ chrodh. Nuair a bha iad tinn, bhiodh na beathaichean a’ geumnaich gun sgur, a’ dèanamh fuaim uabhasach. Air sgà th sin, ’s e ‘galar na geumnaich’ a chanadh daoine ris, no ‘galar na geumraich’ anns an sgìre sin. Dh’fheuch an duine a h-uile rud a b’ aithne dha mar leigheas don ghalar. Ach cha do dh’obraich gin aca, agus dh’fhàs an crodh na bu mhiosa.
Aig an à m ud, bha cuid de dhaoine a’ creidsinn ann an leigheasan a bha car annasach, a rèir mar a thuigeas sinn galairean, agus na rudan a tha gan adhbharachadh, an-diugh. Airson galar na geumnaich bha iad a’ creidsinn gur e an aon leigheas a dh’obraicheadh – uisge fhaighinn anns an robh cridhe air a bhith – cridhe aig duine nach robh a-riamh eòlach air a phà rantan. Cha leigeadh an crodh a leas an t-uisge òl. Gheibheadh iad leigheas nan robh an t-uisge dìreach air a chrathadh orra.
Ach cà ite am faigheadh an duine cridhe aig fear eile nach robh a-riamh eòlach air a phà rantan? Cha robh fios aige gu dè dhèanadh e. Là a bha seo, ge-tà , nochd coigreach anns an sgìre – ceannaiche-siubhail òg. Aig an à m ud, cha robh taighean-seinnse no taighean-òsta ann, agus fhuair am fear òg cuid oidhche ann an taigh an duine leis an robh an crodh tinn.
Thug iad seachad ùine an tac’ an teine, a’ cabadaich ri chèile. ‘Dè an t-ainm a th’ ort?’ dh’fhaighnich fear an taighe dhen ghille. Dh’innis an coigreach gu dè chanadh daoine ris, ach dh’aidich e nach robh e buileach cinnteach an robh sin ceart, oir cha robh e a-riamh eòlach air a phà rantan, agus cha robh fios aige eadhon dè na h-ainmean a bh’ orra. Chlisg fear an taighe ach cha tuirt e guth.
Air an là rna-mhà ireach, thòisich an gille air an rathad a dh’ionnsaigh Thoirbheartain. Ach ghabh am fear eile agus caraidean aige geà rr-rathad anns a’ mhonadh, thà inig iad a-bhà n aig allt agus mhuirt iad an gille. ’S e Allt a’ Ghille a th’ air an allt sin a-nise.
Thug iad cridhe a’ ghille a-mach, rinn iad an stuth-leigheis leis agus chrath iad e air a’ chrodh. Dh’fhàs an crodh na b’ fheà rr gu sgiobalta. Ach … tha e coltach gun deach an galar a-null bhon chrodh do na daoine a mharbh an ceannaiche. Agus airson ginealaich as dèidh sin bhiodh na daoine anns an teaghlach sin a’ dol air chuthach, no air chaothach, bho à m gu à m, agus iad ag èigheachd aig à ird an claiginn mar gur e crodh a bh’ annta, a’ fulaing le galar na geumnaich.
Faclan na seachdaine
Abairtean na seachdaine
Puing-ghrà mair na seachdaine
were cattle.
Puing-ghrà mair na seachdaine: bhiodh na daoine anns an teaghlach sin a’ dol air chuthach, no air chaothach, bho à m gu à m: the people in that family would go insane from time to time. Note the alternative pronunciation (and spelling which reflects that) of what is the same word – cuthach or caothach – meaning insanity, but also extreme anger (cf ‘mad’ in English which has the same connotations). This is a not uncommon variation in Gaelic, between different dialects, of which you may choose one – base it upon your teacher’s Gaelic, if you have a teacher. Otherwise, pick one and stick with it. Another example is the Gaelic for ‘thinking’. In Ross-shire, as well as other places, it is smuaineachdainn, obviously derived from the noun smuain, a thought. People say ‘tha mi a’ smuaineachdainn’ (I am thinking). In many other places, however, the vowel has been narrowed from ‘ua’ to ‘ao’ and the ending of the verbal noun is –adh rather than –ainn, ie smaoineachadh – this is the common form in the northernmost of the Western Isles eg bha mi a’ smaoineachadh gu robh … (I was thinking that…) In the southern parts of the Western Isles, it is generally smaointinn eg a bheil thu a’ smaointinn gu bheil..? (are you thinking that…?). You might also hear smaointeachadh. Don’t get fazed by the variation – it is all part of the rich tapestry of the language, and all the forms are instantly and mutually intelligible.
Gnà ths-cainnt na seachdaine
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.