Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 25: An Sg脿than

An robh sibh a鈥 coimhead anns an sg脿than an-diugh? Tha fhios gu robh 鈥 a鈥 chiad char anns a鈥 mhadainn, agus sibh a鈥 cur ur falt ceart airson a dhol a dh鈥檕bair, neo don sgoil, neo airson coimhead br猫agha do ch脿ch aig b貌rd na bracaist. Agus d猫 chunnaic sibh anns an sg脿than? N脿dar de Phierce Brosnan, 鈥檚 d貌cha, neo faileas br猫agha mar a ch矛theadh Catherine Zeta-Jones? Uill, tha fhios a鈥檓 air aon rud: chanamaid uile an aon rud mu dheidhinn 鈥 鈥渃hunnaic mi mi-fh矛n.鈥

Tha mi鈥檔 d貌chas gu bheil sibh air obrachadh a-mach gur ann air t貌imhseachan na seachdain 鈥檚 a chaidh a tha mi a鈥 bruidhinn. A bheil cuimhn鈥 agaibh air? Seo mar a chaidh e:

Is mi mi-fh矛n,

Is mi gach duine

Ach sgr矛ob mo dhruim

鈥檚 cha mhi duin鈥 idir.

Agus 鈥檚 e sg脿than a bh鈥檃nn. Tha faileas de gach duine a鈥 nochdadh ann nuair a sheasas gach duine mu a choinneamh. Ach ma sgr矛obas tu druim an sg脿thain, far a bheil am peant airgid, caillidh e a chomas faileas ceart a dh猫anamh 鈥 agus, an uairsin, cha nochd d鈥檉haileas ann idir nuair a sheasas tu mu a choinneamh. Bha e s矛mplidh, nach robh?!

Chan aithne dhomh gu bheil am facal 鈥渟g脿than鈥 a鈥 nochdadh gu tric idir ann an gn脿thsan-cainnt neo seanfhaclan G脿idhlig, ach 鈥檚 aithne dhomh aon seanfhacal anns a bheil e. Agus, nam bheachd-san, tha an seanfhacal sin gu math ciallach, agus gu math snog. Is math an sg脿than s霉il caraid. Tha e a鈥 ciallachadh gum faod sinn deagh iomhaigh fhaicinn dhinn fh猫in ann an s霉ilean caraid. Ch矛 sinn tro sh霉ilean caraid mar a ch矛 daoine eile sinne.

Agus nach e sin an gnothach air an robh am b脿rd ainmeil Gallda, Raibeart Burns, a鈥 me貌mhrachadh nuair a sgr矛obh e a dh脿n, To a Louse. 鈥淥 wad some Pow鈥檙 the giftie gie us,鈥 sgr矛obh e, 鈥渢ae see oursels as ithers see us.鈥

Tha an sg脿than a鈥 nochdadh gu tric ann am beul-aithris na Roinn-E貌rpa agus, mar is trice, tha e gu math onorach, 鈥檚 d貌cha nas onoraiche na tha daoine. Agus chan eil an sg脿than di霉id. Bidh e ag innse na f矛rinn, co-dhi霉 tha sin a鈥 toileachadh an duine a tha a鈥 coimhead ann neo nach eil.

Bidh sibh uile e貌lach air an t-seann sgeulachd Ghearmailtich a chaidh a chruinneachadh leis na br脿ithrean Iacob agus Wilhelm Grimm. Ann an G脿idhlig 鈥檚 e 鈥淩貌s Bh脿n agus na Seachd Troichean鈥 a th鈥檕irre; ach 鈥檚 d貌cha gum bi sibh e貌lach oirre mar 鈥淪now White and the Seven Dwarves.鈥

Anns an sgeulachd sin, tha sg脿than ann a tha ag innse don Bh脿nrigh olc gur ise am boireannach as br猫agha a th鈥檃nn. Agus tha sin ga toileachadh. Ach an ceann greis, tha an t猫 貌g, R貌s Bh脿n, a鈥 tighinn gu 矛re agus tha ise, a-r猫ir choltais, cho br猫agha ris an t猫 ainmeil anns na sgeulachdan聽againn fh猫in 鈥 Deirdre. Chanadh iad mu dheidhinn Deirdre gur ise am boinne-fala a bu mhaisiche a bh鈥檃nn eadar grian agus talamh agus nach do rugadh t猫 a-riamh a bha cho maiseach rithe.

Uill, chan eil fhios a鈥檓, ach 鈥檚 d貌cha gu robh R貌s Bh脿n cho br猫agha ri Deirdre. Co-dhi霉 b鈥檈 sin beachd an sg脿thain 鈥 gur i R貌s Bh脿n an t猫 a bu bhoidhche air an t-saoghal gu l猫ir. Agus, anns an sgeulachd, nuair a dh鈥檉haighnicheas a鈥 Bh脿nrigh dhen sg脿than c貌 as maisich鈥 a th鈥檃nn, tha an sg脿than a鈥 freagairt 鈥淩貌s Bh脿n鈥. Chan eil a鈥 Bh脿nrigh toilichte.

Ach 鈥檚 d貌cha, an 脿ite a bhith a鈥 f脿s feargach mu bheachd an sg脿thain, gu robh c貌ir aig a鈥 Bh脿nrigh a r脿dh ris gu robh i coma. Dh鈥檉haodadh i seanfhacal eile a r脿dh ris an sg脿than mar dhearbhadh gu robh i coma 鈥 鈥淐ha toir a鈥 bh貌idhchead goil air a鈥 phoit.鈥

Faclan na seachdaine

sg脿than: mirror; falt: hair; c脿ch: the others (in a group or family);faileas,d鈥檉haileas: reflection, your (sing) reflection: a鈥 nochdadh: appearing; di霉id: shy;troich: dwarf; olc: evil; maiseach: beautiful; feargach: angry.

Abairtean na seachdaine

a chiad char anns a鈥 mhadainn: first thing in the morning; n脿darde Phierce Brosnan: a Pierce Brosnan-type (of reflection); mar a ch矛theadh X: as X wouldsee; tha fhios a鈥檓 (鈥渁鈥檓鈥 is short for 鈥渁gam鈥 and is very common in speech 鈥 listen out forit): I know; chanamaid uile: we would all say; t貌imhseachan na seachdain 鈥檚 a chaidh: lastweek鈥檚 riddle; mu a choinneamh: opposite, in front of it (masc); caillidh e a chomas: it(masc) loses its ability; co-dhi霉 tha sin a鈥 toileachadh X neo nach eil: whether that pleasesX or not; a chaidh a chruinneachadh: which was collected; tha X a鈥 tighinn gu 矛re: Xreaches maturity; am boinne-fala a bu mhaisiche: lit. the most beautiful drop of blood 鈥搕his is an old Gaelic expression, found in traditional stories, for a woman of exquisitebeauty; an t猫 a bu bhoidhche: the most beautiful (woman); mar dhearbhadh gu robh icoma: as proof that she was indifferent (to the mirror鈥檚 opinion).

Puing ghr脿mair na seachdaine

gum faod sinn deagh iomhaigh fhaicinn (dhinn fh猫in):that we can see a good (ie accurate) image (of ourselves). When a clause (a bit of asentence containing a verb) contains two verbs, the second, which is in the form of a(lenited) verbal noun, generally goes at the end. Failure to observe this 鈥渞ule鈥 is acommon mistake made by learners. eg am faod mi a鈥 cheist a fhreagairt? (may I answer thequestion?) NOT am faod mi freagairt a鈥 cheist? Similarly, an urrainn dhut sin a dh猫anamh?(can you do that?) NOT an urrainn dhut d猫anamh sin? And dh鈥檌arr e orm an copan al矛onadh (he asked me to fill the cup) NOT dh鈥檌arr e orm l矛onadh an copan. Wrongphraseology of this nature grates badly on the ears of fluent speakers even though theyunderstand what is meant. But, like all 鈥渞ules鈥 there are exceptions. In this case, note thatwith rach (鈥済o鈥) this inversion does not take place eg tha mi a鈥 dol a dh猫anamh sin (I amgoing to do that) NOT tha mi a鈥 dol sin a dh猫anamh. Chaidh mi a dh鈥檉huireach ann anGlaschu (I went to live in Glasgow) NOT chaidh mi ann an Glaschu a dh鈥檉huireach.

Seanfhaclan na seachdaine

Is math an sg脿than s霉il caraid: a friend鈥檚 eye is a goodmirror. This is self-explanatory. Cha toir a鈥 bh貌idhchead goil air a鈥 phoit: beauty won鈥檛boil the pot. In other words, beauty is not everything (a good one to say, with a resignedsigh, to the mirror in the morning when 鈥淧ierce Brosnan鈥 or 鈥淐atherine Zeta-Jones鈥 failsto appear in your reflection!)

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast