´óÏó´«Ã½

Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig

© Courtesy of Special Collections, Glasgow University Library

Chaidh Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig a dhèanamh le Donnchadh MacRath eadar 1688-93. San làmh-sgrìobhainn tha dà leabhar anns a bheil seachd òirlich de dh'fhaid agus trì òirlich de leud.

Tha 4,200 sreath bàrdachd san làmh-sgrìobhainn, ach aig aon àm chaidh sia duilleagan a ghearradh às aon de na leabhraichean, no timcheall air sia ceud sreath bàrdachd. Tha duilleag no dhà a tha bàn san leabhar; chan eil fhios le cinnt an robh dùil aig MacRath tuilleadh a sgrìobhadh mus do bhàsaich e, no na dh'fhàs e searbh dheth.

Chan eil mòran fiosrachaidh ri lorg mu eachdraidh an làimh-sgrìobhainn. Aig toiseach an 19mh linn, b' ann aig Mgr MacMhathain à Feàrnaig a bha na leabhraichean. Ann an leabhar Ossian (1807), thuirt an t-Urr. Dòmhnall Mac an Tòisich mu Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig:

"Mr Mathison of Feernaig, Ross-shire, has a paper MS. written in the roman character. The orthography is very bad, like the Dean of Lismore's poetry; it is dated 1688, and consists of songs and hymns by different persons, some by Bishop Carswell, Bishop of the Isles."

[Mackinnon, Prof. Donald, 1884-85. The Fernaig Manuscript. Transactions of the Gaelic Society of Inverness, Vol XI.]

Chaidh an làmh-sgrìobhainn a dhìth an dèidh sin; nuair a sgrìobh Mgr Uilleam F. Skene ro-ràdh do Leabhar Deadhan Lios Mòr sa bhliadhna 1862, dh'innis e gu robh an leabhar a dhìth. An-diugh, tha an làmh-sgrìobhainn ann an leabharlann Oilthigh Ghlaschu.

'S e litreachadh fogharach a chaidh a chleachdadh san làmh-sgrìobhainn, agus tha litreachadh diofraichte a' nochdadh airson nan aon fhacal bho dhuilleag gu duilleag. Ach, mar a chaidh mìneachadh san leabhar Reliquae Celticae, far an deach ath-sgrìobhadh slàn den Làmh-sgrìobhainn fhoillseachadh:

"Macrae's phonetics are much easier to understand than the Dean of Lismore's, both because he does his work better and because his Gaelic is practically the modern dialect still spoken in Kintail."

[Mac Cumhail, Fionn, 1900. The Fernaig Manuscript. Celtic Monthly, Vol VIII.]

Chithear ainm Dhonnchaidh air a' chiad dhuilleig den làmh-sgrìobhainn:

"Doirligh Loijn Di
Skrijvig Lea Donochig
Mack rah 1688."

[Mackinnon, Prof. Donald, 1884-85. The Fernaig Manuscript. Transactions of the Gaelic Society of Inverness, Vol XI.]

Bho bhith a' leughadh tron làmh-sgrìobhainn tha e follaiseach gu robh Donnchadh cofhurtail a' sgrìobhadh sa Ghàidhlig, agus chaidh timcheall air cairteal de na pìosan a sgrìobhadh leis an "skriphter", e-fhèin.

Chaidh na ceathramhan bàrdachd a leanas, o Làmh-sgrìobhainn Fheàrnaig, a sgrìobhadh le Donnchadh nam Pìos; chaidh ath-sgrìobhadh gu Gàidhlig an là an-diugh leis an Ollamh Dòmhnall MacFhionghuin:

"Aon a rinneadh leis an Sgrìobhar
air latha a' bhreitheanais.

Smaoineamar an la fa dheoidh
Is coir dhuin a dhol eug,
Smaoineamar peacaidh na h'oig
Smaoineamar fos na thig 'n a dheigh.

. . .

'N uair sheirmear an trompaid mhor,
Cruinnicheadar na sloigh ma seach;
Gach neach a tharlas duibh beo
Caochlaidh iad an doigh 's am beachd.

. . .

Air chor's gu'm buadhaichear i
Smaoneamar air crich an sgeoil,
Smaoneamar ar peacaidh bath,
Smaoneamar an la fa dheoidh. "

[Macrae, Rev. Alexander, 1899. History of the Clan Macrae. Dingwall: A.M. Ross and Company]