大象传媒

Mae pleidleisio yn un ffordd i gr诺p o bobl wneud penderfyniad gyda鈥檌 gilydd.鈥疢ae鈥檔 gwneud yn si诺r bod pawb yn cael cyfle i chwarae rhan yn y broses o wneud penderfyniadau mewn ffordd deg.

Efallai dy fod ti wedi pleidleisio i ddewis gweithgaredd neu bwnc yn yr ysgol. Neu efallai dy fod ti wedi pleidleisio i ddewis rhywun i ymuno 芒 chyngor yr ysgol neu鈥檙 gr诺p arweinyddiaeth.鈥疢ae cymryd rhan yn y pleidleisiau hyn yn gyfle i ti ddweud dy farn am bethau sy鈥檔 effeithio arnat ti.

Gwylio: Sut a pham rydyn ni'n pleidleisio?

Mae Efa, Rhys a Lina yn trafod pam ei bod yn bwysig eu bod nhw鈥檔 pleidleisio yn yr etholiad i ddewis aelodau cyngor yr ysgol. Maen nhw鈥檔 darganfod beth yw syniadau鈥檙 ymgeiswyr cyn pleidleisio mewn pleidlais gudd.

Beth yw democratiaeth?鈥

Ystyr democratiaeth yw 鈥榬heolaeth gan y bobl鈥 sy鈥檔 golygu bod y bobl yn penderfynu pwy sy鈥檔 rhedeg y wlad. Mewn democratiaeth, mae gan bobl lais mawr yn y ffordd mae鈥檙 wlad yn cael ei rhedeg, a鈥檙 penderfyniadau sy鈥檔 cael eu gwneud.

Mae gan y bobl lais drwy bleidleisio mewn etholiadau. Mae pobl yn pleidleisio dros y bobl maen nhw eisiau eu cynnwys yn y broses o wneud penderfyniadau am sut mae鈥檙 wlad yn cael ei rhedeg.

Mae鈥檙 bobl yma鈥檔 cael eu galw鈥檔 gynrychiolwyr gan eu bod nhw鈥檔 siarad neu鈥檔 gweithredu ar ran pobl eraill. Mae鈥檙 cynrychiolwyr yma鈥檔 gweithio gyda鈥檌 gilydd i wneud penderfyniadau a chytuno ar y sy鈥檔 effeithio ar bob un ohonon ni.

Mae pobl fel arfer yn pleidleisio dros y person y maen nhw鈥檔 teimlo fydd yn gwneud y penderfyniadau gorau.

Sut ydyn ni鈥檔 pleidleisio?

Yn y Deyrnas Unedig, mae pleidleisiau鈥檔 cael eu marcio ar ddarn o bapur. Ar y papur, mae rhestr o enwau鈥檙 holl bobl sydd eisiau cynrychioli鈥檙 ardal honno. Mae鈥檙 pleidleisiwr yn rhoi X yn y bocs wrth ymyl enw鈥檙 person maen nhw eisiau iddyn nhw ennill. Mae pobl yn gallu pleidleisio drwy鈥檙 post, neu drwy fynd i .

Llaw yn rhoi papur pleidleisio mewn i flwch pleidleisio

Mae'r papurau pleidleisio yn cael eu rhoi mewn blwch.鈥疦i fydd y blwch yn cael ei agor nes bydd y pleidleisio wedi dod i ben a bod y pleidleisiau鈥檔 barod i gael eu cyfrif.

Mae hyn i gyd yn cael ei wneud yn breifat ac mae鈥檔 cael ei alw鈥檔 .鈥 Mae pleidleisio鈥檔 cael ei wneud yn gyfrinachol er mwyn sicrhau:

  • nad oes neb arall yn gwybod dros bwy wnest ti bleidleisio
  • bod pobl yn teimlo'n gyfforddus a rhydd i wneud eu dewis eu hunain
Llaw yn rhoi papur pleidleisio mewn i flwch pleidleisio

Y person sy鈥檔 cael y nifer fwyaf o bleidleisiau mewn ardal benodol sy'n ennill.

Mae鈥檙 rhan fwyaf o鈥檙 bobl sy鈥檔 ceisio ennill yr etholiad yn rhan o .鈥 Mae pobl yn aml yn pleidleisio dros y person sy鈥檔 rhan o鈥檙 blaid wleidyddol y maen nhw鈥檔 cytuno fwyaf 芒 hi.

Pam dylen ni bleidleisio?鈥

Yng Nghymru a鈥檙 Deyrnas Unedig, galli di ddewis peidio 芒 phleidleisio mewn etholiadau. Ond mae llawer o bobl yn teimlo bod pleidleisio yn beth pwysig y dylai ei wneud. Os yw grwpiau o bobl yn dewis peidio pleidleisio, efallai na fydd y cynrychiolwyr etholedig yn ystyried eu barn gymaint pan maen nhw'n gwneud penderfyniadau.

Yr hawl i bleidleisio鈥

Mae鈥檙 hawl i bleidleisio yn un o鈥檔 hawliau dynol.

Mae hawliau dynol wedi鈥檜 rhestru yn Natganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol y Cenhedloedd Unedig. Dyma restr o 30 o hawliau a rhyddid y dylai pob un ohonon ni eu cael, ar draws y byd. Cafodd ei ysgrifennu yn 1948.鈥疢ae cyfreithiau rhyngwladol am hawliau yn dal i fod yn seiliedig ar y rhestr hon gan y Cenhedloedd Unedig.

Hanes pleidleisio鈥

Nid yw pobl yng Nghymru a鈥檙 Deyrnas Unedig bob amser wedi bod 芒鈥檙 hawl i bleidleisio. Ymhell yn 么l, roedd brenhinoedd, breninesau a thywysogion yn rheoli fel oedden nhw eisiau, ac nid oedd gan bobl hawl i bleidleisio o gwbl.

Ar y dechrau, pan oedd gan y DU senedd, dim ond dynion cyfoethog oedd yn cael pleidleisio dros aelodau seneddol, ac nid oedd y fath beth 芒 phleidlais gudd.

Bu'n rhaid i bobl gyffredin brotestio cyn i bawb gael yr hawl i bleidleisio.

Y Siartwyr鈥

Yn y 1830au, roedd y Siartwyr yn gr诺p oedd eisiau i fwy o bobl gael yr hawl i bleidleisio mewn etholiadau.

Ar y pryd, dim ond un o bob pum dyn oedd yn gallu pleidleisio. Roedd y Siartwyr yn teimlo fod hyn yn annheg.鈥 Fe wnaethon nhw ysgrifennu rhestr o chwech o ofynion, yn eu 鈥楽iarter y Bobl鈥 yn 1838.鈥 Roedd eu gofynion yn cynnwys:

  • pob dyn dros 21 oed i gael yr hawl i bleidleisio
  • etholiadau i鈥檞 cynnal bob blwyddyn
  • pleidleisio yn gyfrinachol

Anfonodd y Siartwyr i鈥檙 senedd, ond wnaeth y llywodraeth ddim gwrando arnyn nhw.鈥疉rweiniodd hyn at rai Siartwyr yn defnyddio dulliau treisgar. Cafodd eu harweinwyr eu harestio ac fe wnaeth y mudiad ddirywio.

Pobl yn saethu at adeilad tra bod cannoedd o bobl yn y cefndir yn gorymdeithio i ymuno 芒 nhw
Image caption,
Pan orymdeithiodd y Siartwyr i Gasnewydd ym mis Tachwedd 1839, fe wnaethon nhw wrthdaro 芒 milwyr yng Ngwesty'r Westgate

Methodd y Siartwyr ar y pryd ond erbyn heddiw mae pob un ond un o鈥檜 gofynion wedi鈥檜 bodloni.

Y Swffragetiaid

Cyn 1918, nid oedd menywod yn cael pleidleisio o gwbl.鈥 Roedd llawer o grwpiau o fenywod yn protestio i geisio cael yr hawl i bleidleisio. Enw鈥檙 gr诺p enwocaf o brotestwyr oedd y Swffragetiaid. Emmeline Pankhurst wnaeth ddechrau'r gr诺p yma.

Fe wnaethon nhw gynnal ymgyrchoedd enwog, gan hyd yn oed ddefnyddio tactegau treisgar i geisio dangos y dylen nhw gael yr hawl i bleidleisio.

Y Swffrag茅t enwocaf o Gymru yw Margaret Haig Thomas, a ddaeth yn Arglwyddes Rhondda yn ddiweddarach. Roedd hi鈥檔 dod o Lan-wern, Casnewydd.鈥 Fe aeth hi ar orymdeithiau a chymerodd ran mewn mathau eraill o brotestiadau hefyd. Cafodd ei hanfon i鈥檙 carchar am roi blwch post ar d芒n.

Yn 1918, cafodd menywod dros 30 oed, a oedd yn berchen ar rywfaint o eiddo, yr hawl i bleidleisio. Cafodd pob dyn dros 21 oed yr hawl i bleidleisio hefyd.

Yn 1928, rhoddodd arall yr un hawliau pleidleisio i fenywod 芒 dynion.

Dwy fenyw yn sefyll ar y ffordd o flaen torf o fenywod sy'n cario baner yr un
Image caption,
Margaret Haig Thomas ac Emmeline Pankhurst yn cymryd rhan mewn protest yn 1926

Pleidleisio o amgylch y byd鈥

Hyd yn oed heddiw, mae rhai rhannau o鈥檙 byd lle nad oes gan bobl yr hawl i bleidleisio, neu lle mae鈥檙 hawl wedi鈥檌 gyfyngu.

Mae hyn achos bod rhai arweinwyr yn peidio 芒 rhoi'r hawl i bobl bleidleisio鈥檔 rhydd, neu'n atal rhai pobl rhag pleidleisio. Mae rhai gwledydd hefyd yn atal pobl rhag ceisio cael eu hethol i鈥檙 senedd.

More on Ein hawliau

Find out more by working through a topic