大象传媒

Dyma fi felly yn 么l y gwaith ar 么l pythefnos o wyliau a dadwenwyno digidol - y cyfrifiadur wedi diffodd y ffon symudol wedi ei dawelu a dim byd i ddifyrru dyn ac eithrio llyfrau, cerddoriaeth - a rhyw bum cant o sianelu teledu!

Dydw i ddim yn credu fy mod wedi colli rhyw lawer. Wedi'r cyfan dim ond ripits oedd ar Ddemocratiaeth Fyw dros yr calan!

Ta beth dyma ni ar drothwy cyfnod hynod brysur o wleidydda gyda un o'r dyddiau pwysicaf yn hanes cyfansoddiadol Cymru yn brysur agoshau. Mawrth y trydydd yw'r dyddiad hwnnw - dyddiad y refferendwm diweddara ynghylch datganoli.

Cyn i chi feddwl fy mod wedi colli fy synnwyr cyffredin a phob persbectif gwleidyddol ar 么l rhyddhau fy hun o grafangau'r we rwy'n rhuthro i ddweud nad yw union destun y refferendwm yn fawr o beth.

Go brin fod mwy 'na ychydig o filoedd o etholwyr yn deall union bwrpas y bleidlais a'r newid sy'n cael ei gynnig. Mae gen i gryn gydymdeimlad sy'n honni bod torri'r nifer o Aelodau Seneddol Cymreig yn newid cyfansoddiadol llawer pwysicach na symud na chyflwyno Adran 4 o Fesur Llywodraeth Cymru (2006). Go brin y byddai angen pleidlais o gwbwl oni bai am anghenion mewnol y Blaid Lafur wrth i fesur 2006 gael ei dywys trwy'r Senedd.

Pam felly y mae'r refferendwm hwn mor bwysig? Wel, yn union oherwydd mai'r angen am 'ffics' fewnol Llafur yw'r rheswm y mae'r bleidlais yn cael ei chynnal. Mae hynny'n creu'r potensial i sicrhau mai hwn fydd y tro olaf y bydd statws cyfansoddidaol Cymru yn dibynnu ar anghenion mewnol prif blaid y chwith.

Mewn gwrionedd dyw hanfodion gwleidyddiaeth Cymru ddim wedi newid rhyw lawer dros y ganrif a hanner diwethaf. Ers i'r bleidlais cael ei rhoi i drwch y boblogaeth (gwrywaidd) yn 1867 ac 1884 mae plaid chwith-ganol wedi tra-arglwyddiaethu mewn gwleidyddiaeth Cymru. Y Blaid Ryddfrydol oedd y blaid honno cyn i Lafur gymryd ei lle - ond roedd y gwahaniaethau barn ynghylch statws cyfansoddiadol Cymru yn ddigon tebyg o fewn y ddwy blaid.

Yn y ddwy blaid doedd y "cwestiwn cendlaethol" ddim yn fater o unryw bwys mawr i drwch yr aelodaeth. I raddau helaeth felly roedd datblygiad cyfansoddiadol yn dibynnu ar ymdrechion carfannau bychan o ddatganolwyr ac unoliaethwyr pybyr oedd o bryd i gilydd yn dadlau eu hachosion gerbron y miloedd di-hid.

Weithiau, yn 1896 a 1979 er enghraifft, yr unoliaethwyr fyddai'n fuddugol. Ar adegau eraill fel 1964 a 1997 y datganolwyr fyddai'n mynd a hi. Pwy bynnag oedd yn fuddugol doedd yn deinamig o fewn y ddwy blaid ddim yn newid yn sylfaenol. Fe fyddai 'na frwydr arall i ddod rhyw bryd.

Camp fawr Ron Davies yn 1997 oedd celu y rhaniadau o fewn y Blaid Lafur trwy gyfuniad o hudo, bygwth a bwlian. Heb hynny go brin y byddai'r refferendwm wedi ei hennill. Ond am bob Carys Pugh a Betty Bowen oedd yn ymgyrchu'n gyhoeddus roedd 'na gannoedd o aelodau Llafur - a hen ddigon o Aelodau Seneddol yn eu plith - oedd yn dawel wrthwynebus.

Bodolaeth y garfan honno oedd yn gyfrifol am 'ffics' 2006 ond canlyniad y cytundeb hwnnw yw y gallai'r hen ranniadau ddiflanu am byth yn 2011.

Mae cyfuniad o ffactorau yn golygu bod y Blaid Lafur Gymreig am y tro cyntaf yn ei hanes bron yn gyfangwbwl unedig ynghylch datganoli gan gefnogi pleidlais 'Ie'. Mae'r Llywodraeth Glymblaid yn San Steffan, y toriadau gwariant a chwtogi'r nifer o Aelodau Seneddol Cymreig yn bennaf gyfrifol am hynny. Ar ben hynny mae haelioni cymharol Llywodraeth Cymru tuag at yr Awdurdodau Lleol wedi cau pen y mwdwl ym meddyliau sawl cynghorydd oedd cyn hyn yn ddrwgdybus ynghylch y Cynulliad.

Yr hyn y gallai refferendwm 2011 wneud yw troi'r Blaid Lafur Gymreig yn blaid o ddatganolwyr pybyr. Fe fyddai hynny newid hanesyddol gyda goblygiadau pellgyrhaeddol i Lafur, i'r pleidiau eraill - ac i Gymru.

• Llyfrnodi gyda
• |
• |
• |
• |
• - Beth yw hwn?