大象传媒

Explore the 大象传媒
This page has been archived and is no longer updated. Find out more about page archiving.

LLUN
17eg Tachwedd 2014
Hygyrchedd
Geiriau Yn Unig
Llais Ll锚n

大象传媒 Homepage
Cymru'r Byd

Llais Ll锚n
Adolygiadau
Llyfrau newydd
Adnabod awdur
Gwerthu'n dda
S么n amdanynt Pwy di pwy?

Y Talwrn


Chwaraeon
Y Tywydd


Ymateb

Cymorth

Wedi mwynhau'r ddalen hon?
Anfonwch hyn at gyfaill!

adolygiadau a straeon adolygiadau a straeon
Tir Newydd
Clirio cymylau rhyfel
  • Adolygiad Grahame Davies o Tir Newydd gan Gerwyn Wiliams. Cyfres y Meddwl a'r Dychymyg Cymreig. Caerdydd, Gwasg Prifysgol Cymru. 309 tt. 拢15.99.
'Dyw'r geiriau 'Cymraeg' a 'rhyfel' ddim yn mynd gyda'i gilydd yn dda iawn. A'r gymuned Gymraeg ers cwpl o ganrifoedd wedi gosod 'Heddwch' wrth ganol ei seremon茂aeth gyhoeddus, ac wrth ganol ei hunan-ddelwedd, y mae'r profiad milwrol wedi ei alltudio i'r tywyllwch eithaf, ymhell o 'wyneb haul llygad goleuni.'

Ac eto, dyn a 诺yr, mae'r wlad a'i phobl wedi profi digon o ryfel dros y cyfnod hwnnw; yn anturiaethau ymerodraethol ac yn rhyfeloedd byd fel ei gilydd.

Yr Ail Ryfel Byd yw testun y gyfrol newydd gampus hon gan Gerwyn Wiliams, y ddiweddaraf yng nghyfres Y Meddwl a'r Dychymyg Cymreig dan olygyddiaeth John Rowlands, sydd yn bwrw golwg dros ymatebion llenyddol Cymraeg i'r gwrthdaro erchyll hwnnw.

Clawr y llyfr Dyma'r eildro i Williams ymwregysu er mwyn mynd i'r afael 芒 rhyfel.
Enillodd wobr Llyfr y Flwyddyn yn 1997 am Tir Neb, sef astudiaeth gyffelyb o lenyddiaeth y Rhyfel Byd Cyntaf, a synnwn i ddim nad yw gwobr 2006 yn ei aros yn sgil y gwaith diweddaraf hwn.

Un o'r pethau braf am y gyfrol yw'r ffordd mae'n gweld yr ymateb Cymreig mewn cyd-destun ehangach. Dyna a wneir yn y bennod agoriadol lle cynigir trawsolwg ar brofiad y Cymry o'r rhyfel, yn filwyr, yn sifiliaid ac yn heddychwyr, gyda'r ymatebion oll yn cael eu gosod yn erbyn cefndir ehangach y cyfnod, ar lefelau Prydeinig ac Ewropeaidd.

Cydbwysedd
Dyma enghraifft, o'r bennod gyntaf, o'r cydbwysedd iach sy'n nodweddu'r gyfrol: wrth ddyfynnu un awdur sy'n disgrifio'r profiad Cymreig fel un o wrthsafiad parhaol yn erbyn goresgyniad, meddai:

Mae'n sicr fod y weledigaeth hon o Gymreictod, un a ddyrchafa fychanfyd cymdogol, cl貌s, Cymraeg yn Waldoaidd yn nannedd bygythiad gwrthnysig, materolaidd Saesneg, yn un y gallai amryw o'r awduron a ddyfynnir yn y gyfrol hon uniaethu 芒 hi. Ond un weledigaeth yw hi, ac yn enw lluosogedd ac amrywiaeth, cam gwag fyddai mabwysiadu dehongliad mor rhinweddol, ac ar ei waethaf, hunangyfiawn a chyfyngol o Gymreictod.

A dyna, o'r dechrau oll, osod allan y bwriad o osgoi'r perygl o gyfyngu'r ymateb Cymraeg i'r rhyfel i gyfres o gwynion a gwrthwynebiadau. Tra'n rhoi sylw teilwng i'r dystiolaeth heddychol bwysig, mae Wiliams wedi gwneud gwaith arwrol yn canfod ac yn amlygu deunydd gan yr hebogiaid yn ogystal 芒'r colomennod, camp nid bychan pan y mae rhywun weithiau yn cael yr argraff mai'r colomennod, ar y cyfan, sydd wedi llunio ymateb cymunedol y gymuned Gymraeg i ryfel fel y cyfryw.

Dengys y gyfrol fod 2,920 o bobl yng Nghymru wedi cofrestru fel gwrthwynebwyr cydwybodol yn ystod y rhyfel, y rhan fwyaf ohonynt ar sail heddychiaeth Gristnogol, sef dwywaith cyfartaledd yr un ymateb yn Lloegr a'r Alban.

Does ond rhaid edrych ar enwau rhai o fawrion llenyddiaeth Gymraeg a fu'n heddychwyr yn ystod yr Ail Ryfel Byd, fel y'u cofnodir yn y gyfrol hon, i weld pa mor ddylanwadol y mae eu safbwynt wedi bod: Gwynfor Evans; Kate Roberts; Waldo Williams; John Gwilym Jones; Morris Williams; Pennar Davies a J. Gwyn Griffiths. Ac ni fu pleidwyr achos heddwch ymhlith llenorion y Gymraeg wedi'r rhyfel yn dawel o bell ffordd ychwaith.

Ond ar yr un pryd, mae'r gyfrol yn nodi i 300,000 o Gymry wasanaethu yn y lluoedd arfog rhwng 1939 a 1945, gyda 15,000 ohonyn nhw'n cael eu lladd. Mae rhywun yn cael y teimlad nad yw'r safbwynt mwyafrifol yma wedi cael cymaint o ofod yn ein diwylliant ag yw'r safbwynt gwrthwynebus.

Y bardd a aeth i ryfel
Does dim rhaid coleddu unrhyw ddamcaniaeth gynllwyn yngl欧n 芒'r rheswm am hynny. O ddarllen y gyfrol hon, fe ddaw'n amlwg mai un rheswm yw am mai ychydig o'n llenorion o'r radd flaenaf a brofodd y bywyd milwrol.

Yn hynny o beth, ar ysgwyddau Alun Llywelyn-Williams y syrthiodd y swyddogaeth o fod yn rhyw fath o fyddin un dyn wrth ddarparu tystiolaeth Gymraeg i'r rhyfel, ac yntau wedi rhoi heibio ei ddrwgdybiaeth gynnar o'r ryfel, gan iddo deimlo fod arno reidrwydd moesol i frwydro yn erbyn Nats茂aeth.

Fe neilltuir pennod gyfan iddo, ac yn haeddiannol felly. Fe'm trawyd gan ddyfnder ac aeddfedrwydd ei ymateb i'r rhyfel fel bardd, ac, y tu allan i gyd-destun y rhyfel ei hun, fe'i cefais yn ddiddorol i ddysgu fel yr oedd ef wedi bod yn lladmerydd cynnar, eofn ac argyhoeddiadol i safbwynt dinesig a blaengar yng Nghymru, rhagor y safbwynt gwledig ac, ar y cyfan, ceidwadol. Yn sicr, un o gymwynasau'r gyfrol hon yw i roi sylw teilwng i'r bardd pwysig hwn, a fu'n gyfrwng, fel y dywed yr awdur, i sicrhau 'na roddodd llenyddiaeth Gymraeg ei phen yn y tywod rhwng 1939 a 1945.'

Serch hynny, un o'r pethau sy'n synnu rhywun wrth fwrw golwg dros y cyfnod yw'r graddau y bu i lenyddiaeth Gymraeg roi ei phen yn y tywod. Mewn man arall, dyfynnir Gwyn Thomas yn pwyntio allan nad torri'r rhyfel oedd digwyddiad mawr ail hanner y tridegau i lenorion Cymraeg, ond llosgi'r Ysgol Fomio.

Gan ddibynnu ar eich safbwynt, mae blaenoriaethu Penyberth o flaen yr Ail Ryfel Byd un ai yn enghraifft glodwiw o annibyniaeth barn, neu'n enghraifft o fewnblygrwydd arswydus o anghyfrifol. Heb iddo gymryd ochrau yn amlwg mewn mater o'r fath, mae awdur Tir Newydd wedi darparu llawer iawn o ddeunydd pryfoclyd i rywun gnoi cil arno.

Llenorion eraill
O symud ymlaen i feirdd eraill a brofodd y rhyfel, fe roddir sylw haeddiannol iawn i Elwyn Evans, bardd a wasanaethodd yn y Dwyrain Canol, ac a greodd gerddi trawiadol allan o'r profiad. Ond wedi hynny, daw'n amlwg bod y cynnyrch llenyddol a ddeilliai o brofiad uniongyrchol o wasanaeth milwrol ar y cyfan yn cwympo i'r ail ddosbarth o ran safon, ac ar adegau, teimlais fod agendor sylweddol rhwng praffter a disgleirdeb ysgolheictod Gerwyn Wiliams a chyffredinedd a diffyg menter llawer o'r deunydd y mae'n ei drin.

Ym mhenodau eraill y llyfr, ceir ymdriniaeth 芒'r rhyfel yn y meysydd canlynol: rhyddiaith a drama 1940-1960; rhyddiaith 1960-2000 a barddoniaeth 1960-2000.

Yn yr adran olaf honno, diddorol yw gweld sut y mae diwylliant a ddewisodd gadw'r rhyfel o hyd braich ar y pryd, wedi ymateb, unwaith i'r brwydro ddod i ben, gyda dilyw o gerddi ar y pwnc. Wrth imi baratoi fy nghasgliad o lenyddiaeth Gymreig yn ymwneud 芒'r Iddewon rai blynyddoedd yn 么l, buan iawn y sylweddolais fod rhaid imi beidio 芒 chynnwys cerddi am yr Holocost ynddo, a hynny gan fod cymaint o'r rheiny i'w cael fel y gellid fod wedi llenwi casgliad ar 么l casgliad gyda nhw.

Cwestiynau caled
Mae'n ddealladwy, wrth gwrs, pam mae beirdd a llenorion wedi ymateb i ddigwyddiad mor erchyll, ond mae agwedd ychydig yn dywyllach i'r ffordd y mae rhai beirdd Cymraeg wedi defnyddio delweddaeth yr Holocost hefyd - ac fe gyffyrddir 芒 hyn yn Tir Newydd - sef cymhwyso delweddaeth yr erledigaeth ar yr Iddewon i ddisgrifio pethau gwahanol, gan gynnwys sefyllfa Cymru.

Mae rhwyddineb y ffordd y mae rhai llenorion Cymraeg yn defnyddio delweddaeth o'r fath er mwyn benthyg awdurdod moesol i'w safbwyntiau yn sicr yn galli peri anesmwythder, a da yw gweld Wiliams yn gwyntyllu'r dadleuon yn hyn o beth.

Dyna un o nifer o gwestiynau caled a godir gan y gyfrol hynod ddisglair ac awdurdodol hon, sy'n ffrwyth ymchwil trylwyr i ystod eang o ffynonellau, a sydd wedi ei chyflwyno gyda'r diwyg a'r proffesiynoldeb y mae rhywun wedi dod i'w disgwyl gan y gyfres y mae'n rhan ohoni.

Anodd iawn yw dod o hyd i unrhyw wendidau. Fe'i cribiniais am arwyddion o duedd annheg tuag at safbwynt arbennig, ond yn ofer. Yn y diwedd, bu rhaid imi fodloni fy angen i gyfiawnhau fy swyddogaeth fel adolygydd gwrthrychol drwy nodi nad Amon Goeth ond Itzhak Stern yw'r Iddew a gysurir gan Oskar Schindler yn y sgwrs a ddyfynnir o'r ffilm Schindler's List, ar dudalen 20 o'r llyfr, ac mai rhy hael, yn fy marn i, yw cymharu nofel Martin Davis, Os Dianc Rhai, 芒 gwaith G眉nter Grass yn y bennod olaf ond un.

Mae hon yn astudiaeth feistrolgar, difyr a phryfoclyd, sydd heb unrhyw amheuaeth yn mynd i newid y ffordd yr edrychir ar yr ail ryfel byd ac sydd o'r herwydd yn deilwng i'w hystyried yn garreg filltir bwysig yn ein beirniadaeth gyfoes.

Gwybodaeth ar Gwales



cyfannwch


Ychwanegwch eich sylwadau i'r dudalen fan hyn:
Enw a lleoliad:

Sylw:



Mae'r 大象传媒 yn cadw'r hawl i ddewis a golygu sylwadau. Darllenwch sut i wneud y siwr caiff eich sylwadau eu cyhoeddi. I anfon cyfraniad mwy, cysylltwch 芒 ni.

Llyfrau - gwefan newydd
Ewch i'n gwefan lyfrau newydd
Teulu L貌rd Bach
Epig deuluol o'r Blaernau
Petrograd
Rheswm arall dros ddathlu'r nofel Gymraeg
L么n Goed
Pryfed a mwd - cof plentyn am l么n Williams Parry
Silff y llyfrau diweddar
Adolygu rhai o lyfrau'r gaeaf
Hanner Amser
Edrych ymlaen at yr ail hanner!
Deryn Gl芒n i Ganu
Cariad, cyffuriau, blacmel a dial
llyfrau newydd
Awduron Cymru
Bywgraffiadau awduron a llenorion o Gymru
adnabod awdur
Roger Boore
Cyhoeddwr ac awdur
gwerthu'n dda
Nadolig a Rhagfyr 2008
Cofiannau yn mynd a bryd y Cymry
son amdanynt
S么n amdanynt
Rhestr o'r holl lyfrau sydd wedi cael sylw ar 大象传媒 Cymru'r Byd.
pwy di pwy?
Dolennau defnyddiol
Cyfeiriadau a chysylltiadau buddiol ym myd llyfrau
dyfyniadau
dyfyniadau Gair am air:
Detholiad o ddyfyniadau - ydych chi'n gwybod pwy yw'r awdur?


About the 大象传媒 | Help | Terms of Use | Privacy & Cookies Policy