|  |
 |
 |
 |
|
|
|
|
 Y Gaer Fechan Olaf
Dilyn hanes g诺yl fawr y Cymry
Adolygiad Dafydd Whittall o Y Gaer Fechan Olaf. Hanes Eisteddfod Genedlaethol Cymru 1937-1950 gan Alan Llwyd. Cyhoeddiadau Barddas. 拢9.95
Mae Alan Llwyd wedi llafurio ers bron i ddeng mlynedd i ymchwilio a chasglu defnydd am hanes yr Eisteddfod Genedlaethol yn ystod hanner cyntaf y ganrif ddiwethaf.
Bwriadodd yn wreiddiol gyhoeddi un gyfrol ond buan y sylweddolodd fod y defnydd yn drech na'r hyn y gellid ei osod rhwng dau glawr ac fe drodd y gyfrol yn gyfrolau:
1900-1918 Cyfnod y Rhyfel Mawr
1919-1936 Cyfnod Y Dirwasgiad
1937-1950 Cyfnod Sefydlu'r Rheol Iaith-Yr Ail Ryfel Byd -a'r Eisteddfod yn Ymladd am ei Bodolaeth.
Y Gyfro1 1937-1950 a gyhoeddir eleni, dan y teitl Y Gaer Fechan Olaf a bydd y gweddill yn ymddangos yn flynyddol yn eisteddfodau 2007 ac 2008.
Mae hyn yn atgoffa dyn o'r anrhegion Nadoligaidd a ddoi o law T Rowland Hughes yn flynyddol wrth iddo gyhoeddi ei nofelau a oedd yn disgrifio brwydrau yn erbyn grymoedd cymdeithasol, dycnwch mewn cyfnod anodd, pwysigrwydd diwylliant ,hiwmor fel modd i gynnal pobl ac ymwybyddiaeth o arwahanrwydd y Cymry.
Dyma hefyd y them芒u a gawn yn y gyfrol hon gan Alan Llwyd ond ei fod yn dod atynt o safbwynt yr hanesydd sy'n gwau beirniadaeth lenyddol, dadansoddiad gwleidyddol ac astudiaeth gymdeithasol yn grefftus gyda'i gilydd.
Sefydlu'r rheol Gymraeg
Mae cyfnod y gyfrol hon yn arbennig o ddiddorol.
Dyma pryd y sefydlwyd y rheol Gymraeg. Cymerodd y trafodaethau o 1937 hyd 1950 pan welwyd gweithredu'r rheol yn llawn am y tro cyntaf yn Eisteddfod Caerffli.
Mae'r awdur yn olrhain yr hanes yn fanwl ddiddorol.
Dyma hefyd gyfnod y rhyfel.
Os edrychwch yn unig ar gloriau Cyfansoddiadau 1940 a 1946 gallech daeru bod dwy Eisteddfod wedi eu cynnal yn Aberpennar - ond Eisteddfod Radio oedd y cyntaf pan enillodd T Rowland Hughes ar ei awdl Pererinion ac ym '46 cafwyd awdl fawr Geraint Bowen i'r Amaethwr.
Cafwyd dwy eisteddfod arall mewn trefi cyfagos sef Hen Golwyn '41 (steddfod radio arall i bob pwrpas) a Bae Colwyn '47.
Yn '39 aeth y steddfod i Ddinbych heb na chadeirio na choroni - er bod un o enwogion tref Dinbych, Gwilym R Jones, wedi cipio cadair Caerdydd '38 gyda'i awdl Rwy'n edrych dros y bryniau pell.
Soniwyd eisoes am Hen Golwyn ac yno yr enillodd J.M. Edwards gyda'i bryddest Peiriannau y gellid ei disgrifio fel un o'r pryddestau modern cyntaf.
Cyfnod cyffrous
Yn llenyddol bu'n gyfnod cyffrous ac amrywiol gan orffen yng Nghaerffili gydag awdl Y Glowr, Gwilym R. Tilsley a phryddest Difodiant, Euros Bowen.
Mae Alan Llwyd yn delio'n fanwl mewn dwy bennod dreiddgar a'r awdl a'r bryddest yn y cyfnod hwn.
Teg, serch hynny, yw nodi mai barn un person sydd yma ac rwy'n sicr y bydd nifer yn anghytuno a'i farn ar rai o'r cerddi.
Darllenwch, er enghraifft, ei safbwynt am werth yr awdl foliant i'r Glowr sy'n croesddweud poblogrwydd y gerdd ymhlith cynifer ar hyd y blynyddoedd.
Un o gymwynasau mawr y gyfrol yw ei bod yn ein harwain yn 么l at gerddi arobryn a oedd, efallai, wedi mynd dros gof.
Ceir yn y gyfrol hefyd ymdriniaeth 芒 chystadlaethau llenyddol eraill yn farddoniaeth a rhyddiaith.
Dau hanesydd
Dyma gyfrol felly sy'n cwmpasu hanes llenyddol a gwleidyddol Yr Eisteddfod - ac er mor fanwl ydyw, mae llawer mwy y gellid ei ddweud gan fod Yr Eisteddfod yn sefydliad mor amlweddog a chymhleth.
Dau wir hanesydd sydd gan yr Eisteddfod, Hywel Teifi Edwards ac Alan Llwyd. Mae'r ddau yn gweithio ar gyfnodau gwahanol, a gobeithio rhyw ddydd y gwelwn eu cyfrolau yn cyfarfod o safbwynt llinyn amser.
Yn y cyfamser, edrychwn ymlaen at y ddwy gyfrol arall yn y gyfres hon gan Alan gan obeithio y bydd yn ymroi i gwblhau hanes yr Eisteddfod yn ail hanner y ganrif ddiwethaf.
Dafydd Whittal yw cadeirydd presennol Cyngor yr Eisteddfod Genedlaethol.
Gweler Gwales
Cysylltiadau Perthnasol
Gwefan Canrif o Brifwyl
 |
Ychwanegwch eich sylwadau i'r dudalen fan hyn:
|
|
|
|
|
|  | |  | |  | |  | | |  S么n amdanynt
Rhestr o'r holl lyfrau sydd wedi cael sylw ar 大象传媒 Cymru'r Byd.
|
|
|
|  | |  | | |  Gair am air:
Detholiad o ddyfyniadau - ydych chi'n gwybod pwy yw'r awdur?
|
|
|
|
|
|
Llyfrau - gwefan newydd
Teulu L貌rd Bach
Petrograd
L么n Goed
Silff y llyfrau diweddar
Hanner Amser
Deryn Gl芒n i Ganu 
Awduron Cymru
Roger Boore
Nadolig a Rhagfyr 2008
Dolennau defnyddiol