大象传媒

Cawn wedyn dair chwedl frodorol arall, y tair rhamant - Chwedl Iarlles y Ffynnon, Hanes Peredur fab Efrog, a Geraint fab Erbin.

Dau Arthur gwahanol
Dau Arthur gwahanol iawn yw Arthur y chwedlau hyn.
Yn y Gelli Wig mae llys Arthur Culhwch ac Olwen, a darlun digon cyntefig a gawn ohono. Porthor anghwrtais sy'n cadw'r porth a "Na wnaf" swrth yw ei ateb i Culwch pan yw'n gofyn iddo agor y gi芒t. Ar ffurf deialog ffraeth ac ystwyth, fe'i enfyn ar ei union i westy'r llys, gan sicrhau:
"Ni bydd yn waeth i ti yno nag i Arthur yn ei lys - gwraig i gysgu gyda thi a cherddi diddan ger dy ddeulin."

Mae Arthur Culhwch ac Olwen yn cadw puteindy o fath felly a dywed yr awdur hynny yn gwbl niwtral ei d么n, fel petai pawb yn gwneud yr un fath.

Ond wfft i'r fath faswedd. Gwnio o flaen y ffenest mewn dillad crand a wnaiff merched Y Tair Rhamant ac nid porthor anghwrtais sy'n cadw gatiai'r llysoedd chwaith ond gweision sidanwisg mewn esgidiau o ledr cordofa.

Aiff awdur Iarlles y Ffynnon gam ymhellach hyd yn oed, gan feiddio awgrymu bod awdur Culhwch ac Olwen yn anghywir.
"Ac er y dywedid bod porthor ar lys Arthur, nid oedd un," meddai.

Dyna Arthur ei hun wedyn.
Yn Culhwch ac Olwen ni roddir teitl i Arthur. Cyferchir ef gan Cai fel "fy nghyfaill" ac mae Arthur yn ei watwar drwy ganu englyn iddo. Perthynas dau gyfaill sydd yma, nid perthynas gwas a brenin.

Gwahanol yw'r darlun a gawn ohono yn Y Tair Rhamant. Ystyrier y pwt hwn o ddeialog allan o Iarlles y Ffynnon:
"'W欧r, pe na buasech yn fy ngoganu,' meddai ef, 'fe gysgwn i tra bawn yn aros fy mwyd; a gellwch chwithau ymddiddan a chymryd ystenaid o fedd a seigiau cig gan Gai.' A chysgodd yr ymherodr."

Gelwir Arthur yn ymherodr yma. Gwelwn ei fod yn h欧n hefyd. Nid yw'n ymuno yn yr hwyl fel ag y gwn芒i yn Culhwch ac Olwen. Mae'n blino, ac yn cysgu. Yn ogystal a hyn, mae ei lys wedi symud i Gaerllion ar Wysg ac y mae ganddo tair mil o farchogion, mewn cymhariaeth 芒'r tri chant a oedd ganddo yn Culhwch ac Olwen.

Cymdeithas wahanol
Mae natur y gymdeithas yn wahanol hyd yn oed.
Arthur Celtaidd yw Arthur Culhwch ac Olwen ac yn 么l at ffynonellau Celtaidd yr aeth yr awdur. Trodd at Drioedd Ynys Prydain a Llyfr Du Caerfyrddin. Mae gan ei filwyr gyneddfau hynod; Cai er enghraifft:
"Yr oedd i Gai hynodrwydd. O dan y d诺r, byddai ei anadl yn para am naw noson a naw diwrnod. Byddai am naw noson a naw diwrnod o hyd heb gysgu. Ni allai meddyg wella ergyd cleddyf Cai."

Defnyddio'r cyneddfau hyn i ladd cynifer a phosib oedd amcan Arthur a'i filwyr. Ond o na, na. Paganiaeth anghristnogol fyddai hynny i awduron Y Tair Rhamant. Rhaid oedd ei gywiro ac yn y chwedlau hyn mae ymladd yn grefft. Brwydir yn barchus a hynny heb dwyllo gyda hud a lledrith.

Eithriad oedd i filwyr Arthur ladd gelyn. Byddent yn eu gorfodi i erchi nawdd. Nid dull Cymreig o ymladd mo hyn ond un Cyfandirol neu, i fod yn fanwl gywir, dull Ffrengig.

Diddorol yw sylwi hefyd bod cymdeithas Y Tair Rhamant yn frith o farwniaid a ieirll. Mae ffiwdaliaeth Eingl Normanaidd yn dechrau ennill ei phlwyf yng Nghymru. Ac o graffu, mae'r enwau priod, Luned, Limwris a Gwiffred Petit oll yn fathiadau o'r Ffrangeg.

Hyn sy'n egluro'r gwahaniaeth mawr rhwng Arthur Culhwch ac Olwen ac Arthur Y Tair Rhamant. Rhwng y ddau, digwyddodd dau beth o bwys yng Nghymru.
Yn gyntaf, cyhoeddwyd Historia Regum Brittanniae Sieffre o Fynwy yn 1136.

Defnyddiodd yr ysgolor hwn lawer ar ei ddychymyg wrth lunio'r gwaith. Er enghraifft, ef oedd y cyntaf i ddweud mai i ynys Afallon yr aeth Arthur i wella ei glwyf.

Er hyn, cydnabyddid y llyfr am ganrifoedd fel gwirionedd hanesyddol ac at y llyfr hwn y trodd awduron Y Tair Rhamant.

Normanaidd
Yn ail, gwelwyd cynnydd aruthrol yng ngrym yr arglwyddi Normanaidd a ymsefydlasai yn ne Cymru. Byddai hyn wedi dylanwadu ar chwaethau'r arglwyddi Cymreig cyfagos, ac o ganlyniad, ar y gymdeithas, gan gynnwys awduron Y Tair Rhamant.

Sgrifennu sifalriaidd sydd yma. Sgrifennu sy'n cuddio'r drwg ac yn dyrchafu'r da. Ymgais yw'r Tair Rhamant i wareiddio milwyr gwyllt Prydain, a dysgu tipyn o urddas Ffrengig i Gymru fach anwaraidd.

Erbyn heddiw mae Arthur ar y we ac yn seren ar y teledu.
Pam?
Oherwydd bod yr hedyn gwreiddiol o hanes yn cynnig cymaint o bosibiliadau. Gall unrhyw un edrych arno a'i saern茂o o'r newydd i drafod agweddau modern mewn cymdeithas fodern.

Na, nid dyna'r gwir - ond dyna lenyddiaeth yng ngwir ystyr y gair.