Meri Huws yw'r Comisiynydd Iaith newydd

Ffynhonnell y llun, (C) British Broadcasting Corporation

Disgrifiad o'r llun, Meri Huws yw Cadeirydd Bwrdd yr Iaith Gymraeg

Meri Huws, Cadeirydd Bwrdd yr Iaith, yw'r Comisiynydd Iaith newydd.

Cyhoeddodd Prif Weinidog Cymru, Carwyn Jones, hyn yn y Senedd yng Nghaerdydd brynhawn Mercher.

Cafodd y swydd newydd ei chreu wedi i ddeddfwriaeth gael ei phasio ym mis Rhagfyr.

Bydd y comisiynydd yn delio 芒 chwynion aelodau'r cyhoedd am sefydliadau a busnesau y mae'r ddeddfwriaeth yn effeithio arnyn nhw.

Dywedodd Mr Jones: "Fe fydd hi'n eiriolwr ardderchog dros y Gymraeg.

"Mae'r swydd newydd hon yn hollbwysig i wireddu gweledigaeth Llywodraeth Cymru, sef sicrhau iaith Gymraeg fyw a ffyniannus."

Bydd y comisiynydd yn gallu annog a chynghori busnesau nad yw'r ddeddfwriaeth yn effeithio arnyn nhw.

Ar y cyfan, mae'r ddeddfwriaeth yn effeithio ar gwmn茂au cyhoeddus fel cwmn茂au telegyfathrebu ac ynni.

'Cryfhau'r Gymraeg'

Mae Ms Huws yn gyn gadeirydd Cymdeithas yr Iaith ac yn Is-Ganghellor Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant.

"Bydda i'n adeiladu ar y gwaith da sydd eisoes wedi'i wneud gan Fwrdd yr Iaith Gymraeg ac eraill er mwyn cryfhau'r Gymraeg a sicrhau ei bod yn parhau i ffynnu," meddai hi.

Dywedodd Leighton Andrews, y Gweinidog Addysg, Sgiliau a'r Gymraeg: "Dw i'n edrych ymlaen at weithio gyda Ms Huws yn y dyfodol.

"Gan ein bod wedi gallu penodi mor gynnar 芒 hyn fe all hi gyfrannu at y gwaith pwysig sydd o'n blaenau a'n helpu ni i gynllunio ar gyfer datblygu Swyddfa'r Comisiynydd.

"Mae trafodaethau eisoes yn cael eu cynnal rhwng Llywodraeth Cymru a Bwrdd yr Iaith Gymraeg ynghylch hynny."

'Annibynnol'

Dywedodd Prif Weithredwr Bwrdd yr Iaith, Meirion Prys Jones: "Rwy'n llongyfarch Meri Huws yn fawr iawn ar gael ei phenodi yn Gomisiynydd y Gymraeg.

"Mae Meri, wrth gwrs, yn gyfarwydd iawn 芒 holl waith presennol y bwrdd a hefyd wedi bod yn rhan o'r broses o ddilyn hynt a helynt Mesur yr Iaith Gymraeg (2011).

"Ar ran holl staff ac aelodau Bwrdd yr iaith Gymraeg, rwy'n dymuno'n dda iddi yn y dyfodol."

Dywedodd Bethan Williams, Cadeirydd Cymdeithas yr Iaith: "Rydym yn disgwyl i'r Comisiynydd fod yn llais annibynnol dros y Gymraeg a rhoi buddiannau pobl Cymru yn gynta yn hytrach na dilyn tueddiad yr hen Fwrdd yr Iaith, asiantaeth o'r llywodraeth oedd yn canolbwyntio ar gyfaddawdu 芒 busnesau a sefydliadau mawrion.

"Mae cyfle i wireddu hyn gyda'r swydd newydd hon a dyna fydd yr her felly i'r comisiynydd".

Ymchwiliadau

Bydd disgwyl i'r comisiynydd lunio adroddiad bob pum mlynedd am sefyllfa'r Gymraeg.

Mae disgwyl iddi gynnal ymchwiliadau i unrhyw faes o ddiddordeb i'r Gymraeg - a chynghori'r llywodraeth ar bolisi iaith.

Fe fydd yn edrych ar bolis茂au'r llywodraeth a sut y byddan nhw'n effeithio ar y Gymraeg ac fe fydd yn cyd-weithio ag uned iaith gafodd ei sefydlu gan y ddeddfwriaeth.

Bydd grantiau, er enghraifft grantiau'r Eisteddfod Genedlaethol a'r mentrau iaith, yn nwylo'r uned iaith a nhw hefyd fydd yn rheoli prosiectau hybu'r iaith fel Twf sy'n annog rhieni ifanc i siarad Cymraeg 芒'u plant.

Bydd cyfrifoldebau Bwrdd yr Iaith o ran cynllunio addysg Gymraeg yn cael eu trosglwyddo i adran addysg y llywodraeth.

Addysg

Ganwyd Ms Huws yng Nghaerfyrddin a chafodd ei haddysg gynnar yn Ysgol Uwchradd Abergwaun.

Wedi hynny bu'n astudio'r Gyfraith a Gwleidyddiaeth ym Mhrifysgol Cymru, Aberystwyth, a threuliodd gyfnod ym Mhrifysgol Rhydychen.

Wedi dychwelyd i Gymru, bu'n weithiwr cymdeithasol yn ardal Sgubor Goch ger Caernarfon.

Fe ddaeth yn ddarlithydd yn y Coleg Normal yn 1984 ac roedd ym Mhrifysgol Casnewydd rhwng 1989 ac 1997 cyn gweithio yn Swyddfa Academaidd Prifysgol Dinas Dulyn tan 1999.

Yna cafodd ei phenodi'n Ddirprwy Is-Ganghellor Prifysgol Bangor ac yna'n Ddirprwy Is-Ganghellor Prifysgol Cymru y Drindod Dewi Sant.