´óÏó´«Ã½

Ers sefydlu cynllun Gwobr Dug Caeredin, mae dros ddwy filiwn o wobrau wedi eu rhoi i bobl ifanc yn y DU am waith gwirfoddol, datblygu sgiliau, gweithgaredd corfforol a mynychu teithiau antur.

Dywedodd y Tywysog Philip iddo gael yr ysbrydoliaeth ar gyfer y cynllun wrth gerdded yn Yr Alban pan oedd yn ei arddegau.

Roedd y daith honno yn rhan o wobr o'r enw Bathodyn Moray - rhagflaenydd cynllun Gwobr Dug Caeredin.

Un syml oedd y syniad; os ydy person ifanc yn gallu llwyddo mewn un gweithgaredd, gall y teimlad hwnnw o lwyddiant ledu i nifer o weithgareddau eraill.

Roedd y cynllun yn annog pobl ifanc i goncro eu hofnau a'r pethau sydd yn eu dal yn ôl, gan ddringo mynyddoedd, disgyn i geudyllau ac weithiau mentro trwy'r jyngl.

Fe wnaeth diddordeb y Dug yn y ganolfan Outward Bound gyntaf yn Aberdyfi, a sefydlwyd yn 1941, hefyd ei ysbrydoli i greu Gwobr Dug Caeredin.

Roedd egwyddorion y wobr yn seiliedig ar egwyddorion ac athroniaeth y ganolfan yn Aberdyfi, a'r nod oedd datblygu gwytnwch morwyr ifanc i wasanaethu yn y Llynges.

Cafodd y Dug ei ysbrydoli gan arloeswr y ganolfan, Kurt Hahn, yr addysgwr chwyldroadol ddihangodd rhag y Natsïaid yn Yr Almaen, gan symud i'r Alban a sefydlu Ysgol Gordonstoun.

Blodeuodd y tywysog ifanc yn yr ysgol gyda'i gweithgareddau amrywiol a'i chyfundrefn heriol.

Yn ddiweddarach, argyhoeddwyd Philip o werth addysgu mwy na'r meddwl yn unig.

Roedd Mr Hahn eisoes wedi dyfeisio Bathodyn Moray a Bathodynnau Sirol, ac fe ddaeth y rhain yn sail i gynllun Gwobr Dug Caeredin.

Pan gychwynnodd yn 1956, roedd y cynllun yn cael ei ystyried yn un chwyldroadol.

Ond yng ngoleuni'r pwyslais ar yr agwedd gorfforol, fe wnaeth un o weinidogion y llywodraeth gyhuddo'r Dug o geisio ail-greu mudiad Ieuenctid Hitler.

Dim ond bechgyn oedd yn cael cymryd rhan yn y cynllun yn y dyddiau cynnar. Yn ddiweddarach crëwyd adain ar wahân i ferched o'r enw Design for Living.

Ond roedd y cynllun yn llwyddiant o'r cychwyn cyntaf. O fewn blwyddyn, roedd dros 7,000 o fechgyn wedi ymuno.

O fewn pum mlynedd roedd ymddiriedolaeth elusennol wedi ei ffurfio gydag ysgolion ym mhob rhan o Brydain yn cymryd rhan.

Erbyn yr 1960au hwyr roedd dynion a merched 14 i 21 oed yn rhan o'r un cynllun, ac erbyn yr 80au roedd partneriaethau gyda byd busnes yn gynyddol bwysig.

Ar adeg pan oedd diweithdra ymysg pobl ifanc yn uchel, roedd y Dug yn gadarn o'r farn y dylai pobl ifanc ymroi i'w gynllun yn hytrach na mynegi eu teimladau mewn modd dinistriol.

Fe gychwynnodd ffrae drwy awgrymu na ddylai'r rhai oedd yn ddi-waith gwyno am eu hamser hamdden sbâr.

Ond os oedd ei safbwyntiau'n ymddangos yn ansensitif i rai, roedd ei waith yn ddiflino.

Mae miliynau wedi elwa o'r cynllun, ac mae rhai cyfatebol wedi'u creu ar draws y byd.

Dywedodd y Fonesig Tanni Grey Thomson, sydd wedi bod yn ymddiriedolwr Gwobr Dug Caeredin am bum mlynedd, ei fod "wedi cael effaith enfawr ar fywydau pobl ifanc".

"Ei frwdfrydedd oedd gwneud i bobl deimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi ac yn bwysig," meddai.

"Mae'r gwobrau wedi bod yn mynd ers 65 mlynedd - mae'r hirhoedledd yn anhygoel, ac mae cenedlaethau wedi newid dros yr amser hwnnw ond mae'r gwobrau mor addasadwy i'r heriau i bobl ifanc heddiw.

"Mae'n etifeddiaeth enfawr."

Ychwanegodd Ian Gwilym, uwch-reolwr cysylltiadau Gwobr Dug Caeredin wrth raglen Dros Frecwast ´óÏó´«Ã½ Radio Cymru bod "yr effaith bositif mae e wedi cael ar bobl ifanc yn fendigedig".

"Mae miloedd o bobl ifanc Cymru wedi cwrdd â fe, a beth sydd yn amlwg i fi yw'r diddordeb mae'r Dug wedi'i ddangos mewn pobl ifanc, wastad gydag egni mawr a wastad gyda gwên fawr a thynnu coes pobl ifanc."

Er i'r niferoedd gynyddu ar raddfa enfawr, parhaodd hanfodion y cynllun yn syml.

Mae disgwyl i bobl ifanc gyrraedd y nod mewn pedair adran - gweithgaredd corfforol, datblygu sgiliau, gwasanaeth gwirfoddol a theithiau antur.

Yn ystod dathliadau pen-blwydd y wobr yn 50 oed yn 2006, dywedodd y Dug fod y cynllun yr un mor berthnasol ag erioed.

"Mae pobl ifanc yr un peth drwy'r blynyddoedd," meddai.

"Mae'r amgylchiadau maen nhw'n byw ynddyn nhw wedi newid, ond mae'r egwyddor o ddysgu am yr hyn sy'n digwydd yn y byd yn union yr un fath."

Dros hanner canrif ers ei sefydlu, mae cynllun y Dug wedi annog miloedd o bobl ifanc i ddatblygu sgiliau newydd, diolch i'r weledigaeth a gafodd y Tywysog Philip ifanc wrth gerdded bryniau'r Alban.