´óÏó´«Ã½

Mae'n un o ddisgyblaethau hynaf y byd, ond faint ohonon ni yng Nghymru sy'n ymddiddori mewn athroniaeth?

Mae'r Dr Huw Williams yn ddarlithydd yn y pwnc i'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol ym Mhrifysgol Caerdydd. Mae o'n dweud wrth Cymru Fyw fod yna le pwysig i athroniaeth wrth i ni ddehongli'n Cymreictod mewn byd sy'n newid yn gyflym:

Roedd un o athronwyr mwyaf Cymru, y diweddar Dewi Z Phillips o Brifysgol Abertawe, yn credu'n gryf bod gan y Cymry ddrwgdybiaeth o athroniaeth. Roedd ganddo drosiad trawiadol i ddisgrifio'r modd y gwelai'r sefyllfa, gan hawlio nad ydym yn barod i ganiatáu Socrates 'i gerdded yn ein plith'.

Mae trosolwg o gyflwr y pwnc yng Nghymru yn sicr yn awgrymu nad ydy athroniaeth ymhlith ein ffefrynnau.

Ychydig o ysgolion sy'n ei dysgu, a phan fydd hynny yn digwydd mae angen ymgeisio trwy un o fyrddau arholi Lloegr. Mae adrannau athroniaeth ein prifysgolion wedi'u cyfyngu i unedau cymharol fychan yng Nghaerdydd a Llambed, tra bod Bangor newydd ailagor Ysgol Athroniaeth a Chrefydd.

Mae yna resymau hanesyddol amlwg - gydag athroniaeth yn faes oedd yn gysylltiedig i raddau helaeth gyda phrifysgolion, ddaeth y maes ddim yn gyfarwydd yma tan y 19fed ganrif gyda sefydlu rhai o'n sefydliadau addysg uwch.

Rhaid cydnabod yn ogystal bod egni deallusol y Cymry wedi'i gyfeirio'n hanesyddol at Ddiwinyddiaeth, a ninnau yn wlad sydd wedi bod dan ddylanwad helaeth Cristnogaeth.

Wedi dweud hyn oll, a minnau'n addysgu athroniaeth gyda'r Coleg Cymraeg Cenedlaethol, rwy'n amau weithiau onid yw Dewi Z Phillips yn rhy negyddol.

Dwi'n cydymdeimlo gyda'r sylw nad ydym wedi trwytho yn y pwnc a bod meysydd eraill megis llenyddiaeth yn rhan ganolog o'n diwylliant, ond ni ddylem gwympo i'r fagl o gymryd yn ganiataol nad oes diddordeb yno.

Rhan o'r her yw sicrhau bod y pwnc yn un sy'n berthnasol. I rai athronwyr mae'r pwnc yn ymwneud yn ei hanfod â chwestiynau canolog ynglŷn â natur gwybodaeth, perthynas iaith gyda'r byd, gweithredoedd y meddwl - seiliau ein hymwybyddiaeth o'r byd.

Dyma bynciau canolog a phwysig ond sydd o'u hanfod yn lled haniaethol ac yn astrus i nifer, ac yn wir, lleiafrif fydd wastad â diddordeb yn rhai o'r elfennau mwy creiddiol yma.

Ond mae modd arall o ddeall athroniaeth, sef fel maes ymarferol sydd yn ymwneud â chwestiynu, beirniadu a rhoi cyfrif o'r syniadau sylfaenol yna sydd ynghlwm â'n bywydau mewn amryw ffyrdd.

Yn yr ystyr yma mae gennym athroniaeth chwaraeon, athroniaeth wleidyddol, athroniaeth crefydd, ac athroniaeth yn ymwneud â sawl agwedd ar ein bywydau beunyddiol y mae modd ymdrin â nhw.

Yn y cyswllt yma mae gennym ni'r Cymry sawl athronydd arall sylweddol sydd wedi trafod agweddau cymdeithasol ein bywyd cyfunol.

Rhoddodd J R Jones ei bwysau deallusol sylweddol y tu ôl i'r frwydr dros yr iaith. Roedd ei destun mwyaf adnabyddus, 'Prydeindod', yn dadansoddi a beirniadu'r cysyniad yma fel ideoleg oedd â sgil effeithiau trychinebus i'r Cymry a'i hiaith.

Iddo ef, yr hyn sydd yn nodweddu 'pobl' fel y Cymry, ac sy'n gyfrifol am ei bodolaeth fel grŵp, yw'r cysylltiad hanesyddol rhwng ei hiaith a'i thir. Rhoddai'r enw 'cenedl' i bobl sydd wedi llwyddo i greu gwladwriaeth, sydd yn ei thro yn sicrhau cwlwm arall fedr amddiffyn ei hiaith a'i diwylliant.

Y tu hwnt i'r brifysgol mae modd awgrymu ein bod ni i gyd yn athronwyr ar ryw lefel, am ein bod ni i gyd â rhyw set o syniadau am y materion yna sy'n bwysig i'n bywydau ni - hyd yn oed os nad ydym yn eu dadansoddi.

Mae gofyn beth yw ein gwerthoedd ni neu ein hagwedd at fywyd yn eu hanfod yn gwestiynau athronyddol. Yn sicr ymysg y myfyrwyr rwy'n eu dysgu, mae yna awydd i ymwneud a derbyn yr her.

Mae athroniaeth yn gofyn am feddwl beirniadol, creadigol, a meithrin sgiliau ymresymu, sgiliau sydd yn berthnasol i beth bynnag mae rhywun yn dewis ei wneud mewn bywyd, a galluoedd sydd â'r potensial i'n helpu ni i gyfeirio'n hunain mewn byd sydd yn gynyddol gymhleth.

Yn achos J R Jones, fe ddechreuodd ei yrfa yn gofyn y cwestiynau sylfaenol yna am ein hymwybyddiaeth ni o'r byd ac eraill.

Erbyn ei lawn dwf fel athronydd, roedd wedi defnyddio'r galluoedd a'r sgiliau yna i ymateb i'w bryderon ei hun a'i gymdeithas, a thrwy hynny ysgrifennu rhai o'r testunau grymusaf sydd gennym am Gymru, ei hiaith, a'i diwylliant.

Efallai bod hi'n amser i ni fel pobl 'gerdded gyda Socrates'.