´óÏó´«Ã½

Mae rhaglen Wales Live ´óÏó´«Ã½ Cymru wedi clywed bod yna amharodrwydd i roi tystiolaeth i ymchwiliad i ymddygiad y Prif Weinidog, Carwyn Jones.

Wythnos yn unig sydd gan bobl i gyflwyno tystiolaeth ysgrifenedig i ymchwiliad James Hamilton fydd yn ystyried a wnaeth Mr Jones dorri'r rheolau ar gyfer gweinidogion Llywodraeth Cymru pan ddywedodd wrth y Cynulliad yn 2014 nad oedd unrhyw un wedi gwneud cwyn ynglŷn â bwlio.

Dywed Llywodraeth Cymru bod yr ymchwiliad yn "gwbwl annibynnol" a'i bod yn "hanfodol bwysig bod yr holl wybodaeth yn cael ei chyflwyno".

Ond mae nifer o unigolion â chysylltiad gyda Llywodraeth Cymru neu'r Blaid Lafur Gymreig sy'n teimlo bod ganddyn nhw wybodaeth berthnasol i'w rhannu wedi dweud wrth y rhaglen eu bod yn amharod i gyfrannu i'r ymchwiliad.

Dywedodd un person oedd yn arfer gweithio ar y "Pumed Llawr" - llawr y llywodraeth yn NhÅ· Hywel ym Mae Caerdydd - ei fod yn ofni canlyniadau rhoi tystiolaeth.

"Mae Cymru'n fach. Does dim cyfrinachau," meddai.

"Rwy'n amau bod pobl o fewn y llywodraeth yn mynd ati i ddarganfod pwy sy'n rhoi tystiolaeth. Mae hynny'n bwydo paranoia."

Dywedodd tyst posib arall - aelod o'r Blaid Lafur yng Nghymru: "Rwy'n tueddu tuag at roi tystiolaeth, ond rwy'n poeni.

"Os ydych yn codi'ch llais o fewn y blaid rydych yn dod yn darged.

"Dan yr amgylchiadau yna does dim byd yn gyfrinachol, fydd pobl yn gwybod pwy ddywedodd beth, ond rwy'n teimlo cyfrifoldeb i gyfrannu."

Mae Tamsin Stirling, ymgynghorydd polisi tai i'r diweddar AC Carl Sargeant, yn bwriadu rhoi tystiolaeth ond mae'n dweud ei bod yn deall amharodrwydd eraill i wneud yr un peth.

"Gynted ag ydych yn dechrau trafod manylion dyddiadau, materion neu ddigwyddiadau penodol, mae'n eithaf hawdd i nabod pobl ac rwy'n deall os ydyn nhw'n poeni am gael eu nabod yn nhermau goblygiadau.

"Mae'n debyg fy mod i mewn sefyllfa wahanol - yn ymgynghyrydd polisi arbenigol yn hytrach nag ymgynghorydd gwleidyddol.

"Dydw i ddim wedi bod yn aelod o'r Blaid Lafur .... felly roedd fy nghysylltiadau gyda'r llywodraeth yn wahanol.

"Rwyf wedi ystyried y peth am gyfnod eithaf hir, mae'n benderfyniad personol ac mae'n rhaid i bawb benderfynu dros eu hunain."

Fe wnaeth Mr Jones gomisiynu Mr Hamilton, cyn-brif erlynydd Iwerddon ac ymgynghorydd annibynnol i Lywodraeth Yr Alban, ym mis Tachwedd i gynghori a oedd y Prif Weinidog wedi torri'r cod gweinidogol.

Mae'n dilyn awgrym bod Mr Jones wedi camarwain y Cynulliad pan ddywedodd wrth y Ceidwadwr Darren Millar ar 11 Tachwedd 2014, bod "dim honiadau wedi eu gwneud" o ddiwylliant o fwlio ymhlith ymgynghorwyr arbennig yn y tair blynedd blaenorol.

Mewn ymateb wedyn ar 14 Tachwedd 2017 i gwestiynau yn y Senedd gan arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig Andrew RT Davies, dywedodd Mr Jones: "Fe gafodd unrhyw faterion a gafodd eu tynnu i'm sylw ar y pryd eu delio â nhw."

Fe fydd Mr Hamilton yn ymchwilio i'r atebion yna.

Pan gyhoeddwyd manylion yr ymchwiliad, dywedodd llefarydd ar ran Ysgrifennydd Parhaol Llywodraeth Cymru, Shan Morgan, bod camau wedi eu cymryd i sicrhau bod y trefniadau gweinyddol ar gyfer Mr Hamilton, yn hollol ar wahân i swyddfa'r Prif Weinidog a gweddill Llywodraeth Cymru."

Dywedodd y llefarydd y byddai "deunydd yn ymwneud â'r broses yn cael ei storio ar wahân i systemau mewnol eraill Llywodraeth Cymru."

Wedi marwolaeth Carl Sargeant, fe honnodd y cyn-aelod o'r cabinet Leighton Andrews bod diwylliant o fwlio o fewn Llywodraeth Cymru.

Ac fe ddywedodd Darren Millar yn y Senedd ym mis Tachwedd mai'r rheswm iddo ofyn cwestiwn yn y Senedd yn 2014 am fwlio o fewn Llywodraeth Cymru oedd am i Mr Sargeant ofyn iddo wneud.

Mae Carwyn Jones wedi cydnabod bod yna "ddigalondid" a "blaenoriaethau oedd yn gwrthdaro" o fewn y weinyddiaeth flaenorol ond bod "dim honiad penodol o fwlio wedi ei gyflwyno erioed" iddo.

Ym mis Rhagfyr, gofynnodd Mr Millar wrth Mr Jones i hepgor yr egwyddor o gyfrifoldeb ar y cyd fel bod aelodau cabinet yn gallu rhoi tystiolaeth heb ofni'r canlyniadau.

Atebodd Mr Jones: "Fe all pob aelod roi pa bynnag dystiolaeth maen nhw'n meddwl sydd gyda nhw."

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Fel y mae'r Prif Weinidog wedi dweud droeon, mae'n hanfodol bwysig bod yr holl dystiolaeth yn cael ei roi i'r ymgynghorydd annibynnol, James Hamilton."

Mae Andrew TT Davies, arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, wedi mynegi pryder ynglŷn â'r honiadau.

"Mae hyn yn codi cwestiynau pellach am Lywodraeth Carwyn Jones, a gallu'r ymchwiliad i ganfod y gwirionedd.

"Mae gennym nifer o amheuon am y broses, yn enwedig methiant y Prif Weinidog i gadarnhau y bydd gweinidogion yn rhydd i roi tystiolaeth i Mr Hamilton heb ofn cael eu cosbi.

"Mae'r Cynulliad, pobl Cymru a'r rhai sydd wedi gwneud y cyhuddiad yn haeddu ymchwiliad trwyadl a thryloyw - byddai unrhyw beth llai yn gywilydd."