´óÏó´«Ã½

Mae cwestiynau wedi codi am statws cyflogaeth a chostau teithio gweithwyr corff sydd yn ceisio codi safonau addysg ysgolion yn y gogledd.

Mae consortiwm GwE - Gwasanaeth Effeithiolrwydd a Gwella Ysgolion Gogledd Cymru - yn gweithio gydag awdurdodau lleol y rhanbarth "i ddatblygu ysgolion rhagorol" yn ôl eu gwefan.

Fe wnaeth archwiliad o gostau teithio GwE yn gynharach eleni ddod i'r casgliad nad oedd y rhan helaeth o gostau teithio staff yn cael eu gwirio gan reolwyr, ac mai "lefel cyfyngedig" o sicrwydd oedd yn bodoli ynghylch y trefniadau.

Daeth archwiliad arall gan y cyngor y llynedd i'r casgliad fod "nifer o weithwyr yn derbyn tâl drwy ddarparu anfonebau eu hunain neu eu cwmnïau" er eu bod yn cyflawni'r un rôl â nifer o aelodau staff GwE oedd yn cael eu cyflog drwy ddulliau arferol.

Dywed GwE eu bod "yn ymateb yn llawn i gasgliadau unrhyw archwiliad neu arolwg mewnol neu allanol".

Cyngor Gwynedd yw cyflogwr cyfreithiol y corff, ac mae gweithwyr GwE yn dod o dan delerau cyflogaeth y cyngor o ddydd i ddydd.

Bwriad archwiliad y cyngor y llynedd oedd sicrhau bod y cyngor yn talu unigolion yn gywir, yn seiliedig ar eu statws cyflogaeth, "gan ei fod yn effeithio ar daliadau treth a chyfraniadau yswiriant gwladol cyflogwr".

"Gall statws cyflogaeth anghywir arwain at gam-drafod ariannol yn ogystal â chosbau gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi," meddai'r archwilwyr.

Dywedodd eu hadroddiad fod gwariant sylweddol ar 'Staff Asiantaeth' yn GwE yn ystod 2018/19: "Gwelwyd sawl enghraifft lle'r oedd gweithwyr yn bodoli ar y system swyddi fel 'Ymgynghorydd Her', ond yn cael eu talu drwy ddarparu anfonebau i GwE.

"Gwelwyd fod rhai o'r gweithwyr a delir drwy anfonebau yn gyfrifol am gyllidebau o fewn GwE ac yn ardystio nifer o daliadau. Nid yw rhoi rheolaeth o gyllideb GwE i unigolyn sydd ddim yn aelod o staff yn ymarfer da."

Dywed yr adroddiad hefyd fod sawl enghraifft "o weithwyr sy'n anfonebu GwE yn gwneud hawliadau am ad-daliad am fynychu hyfforddiant a chynadleddau."

"Nid oes disgwyl i'r cleient ariannu hyfforddiant unigolion sydd ddim yn gyflogedig gyda hwy, gan fod disgwyliad eu bod eisoes yn gymwys i wneud y gwaith."

Roedd GwE wedi adnabod wyth unigolyn lle'r oedd eu statws cyflogaeth angen ei newid yn dilyn yr archwiliad.

Yn ôl adroddiad archwiliad mewnol arall gan Gyngor Gwynedd i gostau teithio GwE am 2019/2020, nid oedd y rhan fwyaf o gostau teithio staff yn cael eu gwirio gan reolwyr.

Cyn i bolisi newydd ddod i rym gan y cyngor ym mis Gorffennaf 2018, roedd mwyafrif staff GwE yn hawlio milltiroedd llawn rhwng eu cartrefi a'r ysgol neu leoliad busnes GwE ar y rhan fwyaf o ddiwrnodau.

O dan y polisi newydd nid oedd modd hawlio'r costau teithio hyn bellach - ac fe gafodd wyth o ganolfannau gwaith eu cadarnhau fel lleoliadau gwaith swyddogol ar draws y gogledd.

Dywed yr archwiliad mewnol fod nifer o'r staff "wedi dymuno newid lleoliad gwaith, a hynny i'r swyddfeydd sydd agosaf i'w cartrefi".

"Nid oes modd diystyru'r ffaith gall hyn fod wedi digwydd mewn ymateb i'r newid yn y Polisi a'r effaith caiff hyn ar gostau teithio'r swyddogion, yn hytrach nag am resymau ymarferol i GwE."

Ychwanegodd yr archwilwyr: "Wrth wirio hawliadau costau teithio'r swyddogion, ymddengys bod y rhai sydd wedi newid lleoliad gwaith swyddogol wedi cael budd ariannol, boed drwy hawlio am y teithiau maent yn gwneud i'w lleoliadau gwaith arferol, neu drwy leihau'r golled sydd ynghlwm â'r pellter rhwng y cartref a'r man gwaith swyddogol - neu gyfuniad o'r ddau."

Gofynnodd ´óÏó´«Ã½ Cymru Fyw i GwE faint o staff oedd y consortiwm yn ei gyflogi a sawl swyddog oedd wedi ei dalu drwy ei gwmni ei hun neu gydag anfoneb yn y gorffennol, a pha fantais oedd i'r swyddogion hawlio cyflogau drwy eu cwmnïau eu hunain neu drwy anfonebau personol?

Hefyd fe ofynnwyd pam nad oedd y rhan helaeth o gostau teithio staff wedi cael eu gwirio, a faint o sicrwydd all GwE ei roi fod y trefniadau cywir mewn lle bellach.

Mewn ymateb dywedodd GwE: "Cyngor Gwynedd yw awdurdod lletyol GwE a'r Cyngor yw cyflogwr cyfreithiol staff GwE. Mae GwE yn derbyn gwasanaethau cyllidol ac adnoddau dynol gan y Cyngor, sydd wedi cael ei adnabod i weithredu'r gwasanaethau yma ar ei rhan yn rhanbarthol.

"O safbwynt materion personél a chyllid, mae gweithdrefnau GwE yr un rhai a Chyngor Gwynedd, ac mae staff GwE yn ddarostyngedig i delerau ac amodau cyflogaeth Cyngor Gwynedd. Ers ei sefydlu yn 2013, mae GwE yn dilyn arweiniad personél a chyllid y Cyngor yn ofalus, yn enwedig pan mae canllawiau newydd yn cael eu cyflwyno neu deddfwriaeth cenedlaethol yn newid.

"Mae GwE, fel adrannau Cyngor Gwynedd, yn ymateb yn llawn i gasgliadau unrhyw archwiliad neu arolwg mewnol neu allanol.

"Cyflwynwyd yr adroddiad Archwilio Mewnol diweddaraf i Gyd-bwyllgor GwE ar 15 Medi 2020, lle derbyniwyd cadarnhad fod GwE yn dilyn polisi Cyngor Gwynedd ers mis Gorffennaf 2018, ac yn cefnogi'r gofyn i reolwyr GwE adolygu hawliadau treuliau teithio."

Dywedodd llefarydd ar ran Cyngor Gwynedd: "Cyflwynwyd adroddiad i Bwyllgor Archwilio a Llywodraethu'r Cyngor ym mis Gorffennaf 2020 am hawliadau treulio teithio staff GwE. Nodwyd rhai camau roedd dan sylw ar y pryd i gryfhau trefniadau.

"Ers hynny, mae adroddiad pellach wedi ei gyflwyno i Gyd-bwyllgor GwE sy'n cadarnhau fod staff y gwasanaeth effeithiolrwydd ysgolion yn cydymffurfio gyda'r polisïau treuliau teithio perthnasol.

"Cyhoeddodd Llywodraeth y DG newidiadau i drethiant contractwyr yng Nghyllideb Hydref y Canghellor 2018. Fel sawl cyflogwr, yn sgil y newidiadau yma i reolau "IR35", rhoddodd GwE sylw priodol ar y pryd i faterion statws cyflogaeth amlygwyd mewn archwiliad yn 2018/19."