´óÏó´«Ã½

Mae Mark Drakeford wedi cyhuddo llywodraeth Boris Johnson o "ymddwyn mewn ffordd ymosodol unochrog" drwy anwybyddu Llywodraeth a Senedd Cymru.

Mae'r prif weinidog wedi cyhoeddi adroddiad ar ddiwygio'r undeb "bregus" rhwng Cymru, Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon.

Yn yr adroddiad mae'n galw am "bartneriaeth" rhwng y llywodraethau - ac yn dweud bod y berthynas rhyngddynt wedi "dirywio" yn ddiweddar.

Dywedodd Llywodraeth Prydain fod canolbwyntio ar faterion cyfansoddiadol yn ystod y pandemig yn "ddiangen".

Mae angen newidiadau cyfansoddiadol "ar frys", meddai Mr Drakeford, oherwydd "ni fu'r Undeb erioed mor fregus â hyn".

"Os bydd materion yn parhau yn yr un modd ag y maent ar hyn o bryd, dim ond cryfhau a wna'r achos dros ymwahanu yn y DU," meddai.

Ychwanegodd: "Yn rhy aml, rydym yn gweld Llywodraeth y DU yn gweithredu mewn ffordd unochrog ymosodol, gan honni ei bod yn gweithredu ar ran y DU gyfan, ond heb ystyried statws y gwahanol wledydd a mandadau democrataidd eu llywodraeth."

Mae'r adroddiad yn dweud y dylai San Steffan ganiatáu i Gymru a'r Alban gynnal refferenda ar annibyniaeth os yw eu seneddau datganoledig am wneud hynny, ond mae'n dweud y byddai'n "afresymol" i bleidleisiau o'r fath gael eu cynnal yn rhy aml.

Mae Mr Drakeford, sy'n gwrthwynebu annibyniaeth, eisiau mwy o bwerau i'r Senedd, gan gynnwys pwerau dros y system gyfiawnder.

Dylai Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon barhau i gael eu cynrychioli yn NhÅ·'r Cyffredin, meddai'r adroddiad, ond fe ddylai aelodau TÅ·'r Arglwyddi hefyd gynrychioli holl wledydd Prydain.

Mae hefyd yn dweud y dylai cyllid ar gyfer y gwledydd datganoledig fod ar sail eu hanghenion - ac y dylai llywodraeth Prydain gael caniatâd gan Gaerdydd er mwyn talu am rai pethau yng Nghymru.

Mae'n dilyn ffrae dros ddisodli arian Ewropeaidd, gyda San Steffan yn cael pwerau newydd i ariannu pethau sydd fel arfer yn cael eu rheoli gan Lywodraeth Cymru.

Mewn datganiad, dywedodd Llywodraeth Prydain fod pobl eisiau i'r ddwy weinyddiaeth weithio gyda'i gilydd "ac mae'n rhaid i ni ganolbwyntio'n llawn ar wella o'r heriau mae'r pandemig wedi'u creu".

"Mae dewis blaenoriaethu materion cyfansoddiadol yng nghanol pandemig yn wrthdyniad anghyfrifol a diangen," meddai.

Yn ôl y Ceidwadwyr Cymreig, mae cynllun Mr Drakeford i ddiwygio'r undeb yn "annymunol a diangen".

Dywedodd arweinydd Torïaidd y Senedd, Andrew RT Davies: "A ninnau ddim ond wythnosau wedi etholiad y Senedd, fydd nifer o bobl ar draws Cymru yn ei chael hi'n anodd deall mai dyma yw blaenoriaeth y weinyddiaeth Lafur ym Mae Caerdydd."

Yn ôl Plaid Cymru mae agwedd Llafur tuag at yr undeb i'w weld yn "sownd yn y gorffennol".

Dywedodd Dirprwy Arweinydd Plaid Cymru, Rhun ap Iorwerth AS: "Dyw'r DG ddim ond yn fregus - mae'n methu'n llwyr o ran darparu cyfiawnder economaidd a chymdeithasol i bobl Cymru. Yr unig ffordd o gyflawni hyn yw trwy roi dyfodol Cymru yn nwylo Cymru, yn rhydd o anhrefn ac anghymhwysedd San Steffan."