´óÏó´«Ã½

Rhys Iorwerth o Gaernarfon yw enillydd Coron Eisteddfod Genedlaethol LlÅ·n ac Eifionydd eleni.

Daeth y bardd i'r brig am lunio pryddest neu gasgliad o gerddi heb fod mewn cynghanedd, hyd at 250 o linellau, ar y pwnc 'Rhyddid' - mewn cystadleuaeth a ddenodd 42 o geisiadau.

Roedd pedwar bardd wedi dod i'r brig gan y beirniaid, ond "fe saif un ar wahân i'r gweddill".

"Crefftwr gorau'r gystadleuaeth" yw Rhys Iorwerth, meddai'r beirniaid, ac yn "haeddu clod arbennig".

Yn wreiddiol o'r gogledd, astudiodd Rhys Iorwerth y Gymraeg yng Nghaerdydd, ac yna treuliodd gyfnod yn byw yn y brifddinas yn gweithio i'r Cynulliad Cenedlaethol fel yr oedd.

Erbyn hyn, mae'n gyfieithydd ac yn awdur llawrydd yn ôl yn nhref ei fagwraeth yng Nghaernarfon.

Mae'n rhannu ei aelwyd â Siwan, ei wraig, a Magw ac Idwal, sy'n dair a dwy oed. I lawr y lôn, mae cartref ei rieni, sydd wastad wedi bod ymhlith ei feirniaid llenyddol mwyaf gonest a chraff.

Enillodd Cadair Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam 2011.

Mae wedi cyhoeddi sawl casgliad o farddoniaeth, cyfrol o ryddiaith, a sawl sgript ar gyfer y teledu a'r radio.

Enillodd Wobr Barddoniaeth Llyfr y Flwyddyn yn 2015, Gwobr Michael Marks am Farddoniaeth yn yr Ieithoedd Celtaidd yn 2020, a Gwobr Goffa Dic Jones am gywydd gorau Y Talwrn ar ´óÏó´«Ã½ Radio Cymru deirgwaith.

Ac yntau'n un o'r sefydlwyr, mae gan nosweithiau Bragdy'r Beirdd le annwyl yn ei galon. Mae cwmnïaeth ei gyd-feirdd - mewn talwrn ac ymryson, dosbarth a darlleniad - hefyd yn bwysig iddo.

Y tu hwnt i'r byd hwnnw, mae timau pêl-droed Cymru a Lerpwl, coginio, a rhedeg a seiclo'n mynd â'i fryd.

Y beirniaid eleni oedd Jason Walford Davies, Marged Haycock ac Elinor Wyn Reynolds.

Wrth draddodi o'r llwyfan, dywedodd Jason Walford Davies, "bod 'Rhyddid' yn destun sy'n cynnig trwydded i ledu adenydd", ond ei fod ei hun wedi ei siomi gan "ddiffyg testunoldeb llawer iawn o'r cystadleuwyr: fel petai nifer o'r beirdd wedi methu dygymod â rhyddid o'r fath, ac o'r herwydd wedi ceisio lloches mewn penrhyddid - gweithred a esgorodd yn y pen draw, yn eironig, ar benodolrwydd annhestunol".

Ychwanegodd: "Mae Marged yn gosod tri ar frig y gystadleuaeth, sef Arhosyn, Buan, a Gregor. Pedwar sydd yn y Dosbarth Cyntaf gan Elinor a minnau, sef yr un tri, ond gan ychwanegu'r bardd â'r ffugenw Un.

"...Fe saif un ar wahân i'r gweddill. Mae Gregor yn mynegi rhai o'r un pryderon amgylcheddol â Buan, a hefyd yn lleisio'r un ofnau canol oed; ond mae'r llais yn aeddfetach, fel y sylwodd Marged, y cerddi'n wyrthiol o gryno, ac mae unoliaeth thematig y gwaith yn dynnach.

"At hyn, Gregor yw crefftwr gorau'r gystadleuaeth, a chanddo ef y mae'r afael gadarnaf ar ofynion rhythmig barddoniaeth. Mae'n sicr fod yr apocalyps amgylcheddol a niwlear a ddychmygir yn y casgliad hwn gymaint â hynny'n fwy arswydlon o gael ei ddisgrifio mewn modd mor aflonyddol-dawel.

"Meddai'r bardd: 'Os daw'r consgriptwyr ar dy ôl, fy mab,/ wrth i'r dronau/ sganio dros Segontiwm, wrth i ti/ chwilio am solas yn y cof am dy fam/ a'r rotorau'n wylofain/ dros Ben Twtil'.

"Ac fel y dywed Elinor, 'mae'r cyfan yn anghysurus o berthnasol': hynny yw, wrth wraidd portread Gregor o argyfwng amgylcheddol byd-eang y mae'r pwyslais cyson ar y trychineb yn ei weddau lleol, teuluol - a phenodol Gymraeg.

"Yng ngherdd agoriadol drawiadol y casgliad, ceir cyfeiriadau at y Fenai'n codi dros draed 'plantos' y llefarydd, ac at y ffaith mai 'sgrechfeydd' fydd eu 'Cymraeg olaf'. Y mae sawl agwedd ar ryddid - a chaethiwed - yn dod i rym yn y fan hon.

"Yr hyn a geir gan Gregor yw enghraifft loyw o fewnoli'r testun gosod i'r fath raddau nes bod 'pwnc' arwynebol yn troi'n rhan fywiol o weadwaith yr iaith a'r meddwl.

"I derfynu felly. Yr ydym, fel beirniaid, oll yn gytûn fod Arhosyn, Buan, Gregor, a hefyd Un (a osodir gan Marged ar y blaen i'r cystadleuwyr eraill sydd ar y ffin â'r Dosbarth Cyntaf) yn gwbl deilwng o'r Goron. Pedwar felly.

"Ond ry'n ni'n unfryd mai Gregor, heb os, sy'n rhagori. Esgorodd Eisteddfod Genedlaethol LlÅ·n ac Eifionydd ar gystadleuaeth uchel tu hwnt ei safon, ac ar sail hynny mae'r enillydd eleni yn haeddu clod arbennig. Yr enillydd hwnnw yw Gregor. Diolch yn fawr."

Y cynhyrchydd gemwaith Elin Mair Roberts o'r Ffôr, ger Pwllheli, sydd wedi creu'r goron eleni.

Y Lôn Goed, y llwybr hanesyddol pwysig sy'n ffinio Llŷn ac Eifionydd yw canolbwynt y Goron eleni, a defnyddiwyd ei ffiniau fel sail iddi.

Mae'n efelychu'r gweadau a welir yng nghefn gwlad mewn arian, ac fe gynrychiolir cyfoeth tir yr ardal yn neunydd gwyrdd y benwisg.

Mae'r Goron yn cael ei noddi gan Gangen Sir Gaernarfon Undeb Amaethwyr Cymru, a theulu Bryn Bodfel, Rhydyclafdy sy'n rhoi'r wobr ariannol o £750, er cof am Griffith Wynne.