´óÏó´«Ã½

Dylem anelu at un ffurf o enwi lleoedd pan fod ond ambell i lythyren o wahaniaeth rhwng y ffurfiau Cymraeg a'r Saesneg, yn ôl Gweinidog y Gymraeg.

Roedd Jeremy Miles yn ymateb i ddeiseb sy'n galw am ddefnyddio "enwau Cymraeg yn unig ar gyfer lleoedd yng Nghymru".

Cyflwynwyd y ddeiseb i Senedd Cymru gan Mihangel ap Rhisiart, ar ôl casglu 1,397 o lofnodion.

Mewn llythyr at gadeirydd Pwyllgor Deisebau'r Senedd, Jack Sargeant, dywedodd Mr Miles bod yna "rhai enghreifftiau, lle mae ynganiad enwau Cymraeg a Saesneg ar dref neu ddinas mor debyg i'w gilydd bod dadl gref dros lynu at un sillafiad".

Ychwanegodd ei fod yn credu "y gall wneud synnwyr i lynu at y sillafiad Cymraeg".

'Dangos parch tuag at Gymru'

Mae sawl enghraifft o ddinasoedd, trefi a phentrefi yng Nghymru sydd ag enwau Cymraeg a Saesneg sy'n cael eu sillafu a'u hynganu yn debyg iawn yn y ddwy iaith, gan gynnwys; Caerffili - Caerphilly, Merthyr Tydfil - Merthyr Tudful, a Treorci - Treorchy.

Dywed y ddeiseb: "Byddai hyn yn dangos parch tuag at Gymru, fel cenedl sydd â'i hanes a'i diwylliant ei hun; a byddai'n cydnabod rhai o'r ffyrdd y mae Cymru wedi dioddef gorthrwm diwylliannol yn hanesyddol o ran ei hiaith a'i diwylliant.

"Yn y lle cyntaf, gallai pobl barhau i ddefnyddio enwau Saesneg yn ôl eu harfer.

"Fodd bynnag, ym mhob cyd-destun swyddogol, ac yn y cyfryngau llafar ac ysgrifenedig, dylid defnyddio'r enwau Cymraeg gwreiddiol ar gyfer lleoedd yng Nghymru."

Mae sylwadau Mr Miles yn cyd-fynd â'r egwyddor sy'n cael ei hyrwyddo gan Gomisiynydd y Gymraeg, Efa Gruffudd Jones.

Ond mae Gweinidog y Gymraeg yn rhybuddio bod y rhain yn aml iawn yn "faterion lleol".

"Rydyn ni wedi gweld yn y gorffennol sut y gall newid dim ond un llythyren mewn enw tref neu bentref, neu ychwanegu cysylltnod er mwyn cysoni orgraff, arwain at anghydweld chwyrn mewn cymunedau lleol," meddai Mr Miles.

"Rwy'n dal i gredu, felly, bod angen canfod ffordd o adlewyrchu'r ystod eang o safbwyntiau a goblygiadau sy'n bodoli."

Beth yw'r enw gwreiddiol?

Mewn achosion lle mae yna enwau gwahanol yn Gymraeg a Saesneg ar gyfer yr un dref neu ddinas, mae Mr Miles yn nodi "nid yw'n eglur bob tro beth yw'r enw 'gwreiddiol' ar anheddiad penodol".

Mae'n crybwyll enghraifft Caerdydd: "Mae'r enw modern Cymraeg Caerdydd yn dod o'r ffurf Gymraeg canoloesol, Caerdyf, sydd yn y Saesneg wedi datblygu'n Cardiff (gyda'r 'f' Cymraeg yn cael ei drosi'n 'ff' Saesneg).

"Byddai'n anodd pennu, felly, pa un o'i ffurfiau modern sy'n glynu agosaf at y ffurf 'wreiddiol' yn yr achos hwn.

"Ac o hepgor yr enw 'Saesneg' modern, gellid dadlau ein bod hefyd yn dileu cysylltiad â ffurf ganoloesol Gymraeg enw'r ddinas."

Ychwanegodd: "Yr hyn yr wyf i wedi'i ddysgu wrth ymdrin ag enwau lleoedd yw bod gan bob enw unigol ei hanes unigryw."

Dywedodd Mr ap Rhisiart wrth y ´óÏó´«Ã½ yn gynharach eleni bod hwn yn bwnc allai fod yn gymhleth ond bod ei syniad yn ei hanfod yn un syml.

"Y cyfan yr ydw i yn ei ddweud yw - beth bynnag yw yr enw does dim angen dau enw ar un lle," meddai.

Mae Mr ap Rhisiart yn pwysleisio y gallai pobl barhau i ddefnyddio enwau Saesneg yn ôl eu harfer, ond ei fod am weld yr enw Cymraeg ym mhob cyd-destun swyddogol ar gyfer lleoedd yng Nghymru.

"Dwi ddim yn trio cael pobl i newid eu harferion. Jyst rhywbeth swyddogol dwi'n siarad amdano, er enghraifftjyst cael un enw ar arwydd yr heol."

Mae Llywodraeth Cymru yn nodi y bydd yn "gweithredu i amddiffyn enwau lleoedd Cymraeg" a'r gyda Phlaid Cymru'n datgan y bydd yn "gweithredu i sicrhau bod enwau lleoedd Cymraeg yn yr amgylchedd adeiledig a naturiol yn cael eu diogelu a'u hyrwyddo ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol".

Mae Comisiynydd y Gymraeg yn gyfrifol am roi cyngor ar y ffurfiau safonol o enwau lleoedd yng Nghymru, ac mae rhestr o ffurfiau safonol enwau Cymraeg pentrefi, trefi a dinasoedd yng Nghymru ar gael .

Wrth siarad ar raglen ´óÏó´«Ã½ Dros Frecwast dydd Llun, dywedodd Efa Gruffudd Jones "wrth i ni bennu enwau llefydd newydd e.e. 'stadau tai neu etholaethau seneddol, ein bod ni o hyn ymlaen yn pennu enwau Cymraeg yn unig ar lefydd newydd".

Ychwanegodd fod gan "awdurdodau lleol rôl mewn enwi llefydd a weithie ma' 'na sail hanesyddol i ddwy fersiwn yr enw felly dyw hi ddim bob amser yn hawdd i bennu un enw".

"Mae 'na sawl trefn ar gael ac mae'n bwysig cymryd ystyriaeth leol a barn leol ond hefyd yn bwysig i sicrhau cysondeb ar draws Cymru."

Sefydlodd y Comisiynydd banel o arbenigwyr i weithio ar ffurf safonol enwau lleoedd Cymru a gwneud argymhellion arnynt.

Mae'r panel hefyd yn defnyddio Canllawiau Safoni Enwau Lleoedd Cymru.

Mae Adran 9 - Ffurfiau deuol yn nodi'r cyngor hwn i'r panel ei ystyried: "Dylid anelu at arfer un ffurf yn unig pan nad oes ond llythyren neu ddwy o wahaniaeth rhwng y ffurf Gymraeg a'r ffurf 'Saesneg', gan dueddu at y ffurf Gymraeg.

"Dyma hefyd ddymuniad yr Arolwg Ordnans ac Awdurdodau'r Priffyrdd. Eithr dylid cydnabod amrywiadau sefydlog (Caeriw/Carew, Biwmares/Beaumaris, Y Fflint/Flint, Wrecsam/Wrexham)."