´óÏó´«Ã½

Mae yna bryder nad yw'r awdurdodau yn deall "gwerth a phwysigrwydd" llyfrgelloedd mewn cymunedau lleol, wrth i ffigyrau ddangos fod degau wedi cau dros y blynyddoedd diwethaf.

Dangosa gwaith ymchwil gan y ´óÏó´«Ã½ bod cynghorau ar draws Cymru a Lloegr wedi rhoi'r gorau i redeg 183 o lyfrgelloedd ers 2016.

Mae'r rhan fwyaf wedi cau o ganlyniad, a rhai eraill bellach yn cael eu rhedeg gan wirfoddolwyr.

Fe gaeodd 13 o lyfrgelloedd a llyfrgelloedd teithiol yng Nghymru rhwng 2016 a 2023, yn ôl y ffigyrau.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru eu bod yn gwneud "popeth o fewn ein gallu" i warchod gwasanaethau cyhoeddus.

Yn ogystal, mae 900 o lyfrgelloedd wedi torri ar eu horiau agor dros y saith mlynedd diwethaf, tra bod ardaloedd difreintiedig tua phedair gwaith yn fwy tebygol o golli eu llyfrgell leol nag ardaloedd cyfoethocach.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth y DU eu bod yn cydnabod y "pwysau" ar wasanaethau llyfrgelloedd a'u bod "wedi ymroi i ddod â sefydlogrwydd yn ôl i gynghorau lleol".

Mae Francesca Sciarrillo wedi gweithio mewn llyfrgelloedd a bellach yn swyddog hyrwyddo darllen gyda Chyngor Llyfrau Cymru.

"Mae o'n torri calon braidd i ddweud y gwir... mae'n drist iawn i feddwl bod y bobl sy'n 'neud y penderfyniadau yma ddim yn gweld gwerth yn y llyfrgelloedd, ond ma' nhw'n wasanaeth anhygoel yn ein cymunedau ni.

"Ers i mi fod yn blentyn bach dwi wastad wedi gweld llyfrgelloedd yn rhyfeddol - llefydd llawn hud.

"Pan o'n i'n ieuengach o'n i'n gwirfoddoli mewn llyfrgell... ac wedyn ar ôl y brifysgol fues i'n gweithio gyda gwasanaeth llyfrgelloedd Sir y Fflint... a rŵan dwi'n gweithio i Gyngor Llyfrau Cymru, felly dwi'n dal i weithio gyda'r gwasanaeth llyfrgelloedd.

"Mae o wastad wedi bod yna, wedi siapio fy ngyrfa i, a dwi wastad wedi bod eisiau gweithio yn y diwydiant llyfrau.

"Mae llyfrgelloedd wedi bod yn hollol hanfodol i fy nhaith i, a dwi mor, mor ddiolchgar am hynny."

Ychwanegodd Ms Sciarrillo bod llyfrgelloedd yn ganolfannau hollbwysig o fewn cymunedau lleol, ac yn llefydd sy'n cynnig llawer mwy na llyfrau yn unig.

"I fi, mynd i'r llyfrgell ydy un o'r profiadau gorau dwi'n credu ti'n gallu 'neud yn y gymuned, ac un o'r unig lefydd lle 'da chi'n gallu cerdded mewn a does neb yn gofyn i chi wario ceiniog.

"Ma' cymaint o bethau mae llyfrgelloedd yn gallu ei gynnig i'r gymuned - o sesiynau rhigwm i blant bach, i ddefnyddio cyfrifiaduron neu, er enghraifft, yn Sir y Fflint oedden ni'n rhedeg gwasanaeth dewis a chasglu... ac yn ystod y cyfnod clo oedden ni'n rhedeg gwasanaeth lle oedde' ni'n ffonio pobl i gael sgwrs.

"Mae'n rywle mae'r gymuned yn gallu mynd i gael cymorth o bob math."

Un arall sydd yn ystyried llyfrgelloedd yn fannau "hynod bwysig" o fewn eu cymunedau yw'r awdur, Bethan Gwanas.

"Fel o'n i'n mynd yn hÅ·n, 'swn i'n dweud bo' fi'n mynd o leiaf unwaith yr wythnos i lyfrgell Dolgellau," meddai ar Dros Frecwast.

"Ma' 'na gymaint wedi cael eu cau a'u cwtogi, ond ma' nhw 'di bod wrthi'n brysur yn meddwl am ffyrdd i ddenu pobl - ma'n debycach i pick 'n mix yn Woolworths ers talwm!

"Mae 'na silffoedd lle mae'r llyfrau i gyd yr un math, rhai eraill lle maen nhw gyda'r un lliw - pethau bach difyr i ddenu'r llygaid."

Mae'r llyfrgelloedd yn gymorth mawr i awduron a'r diwydiant cyhoeddi yng Nghymru hefyd, meddai Ms Gwanas.

"Mae nosweithiau awduron yn hynod bwysig, maen nhw'n talu ni wrth gwrs, ond 'da chi hefyd yn cwrdd â phobl newydd.

"Mae pobl yn dweud wrthych chi beth maen nhw yn ei fwynhau, be' dydyn nhw ddim... mae'r cyfan yn helpu ni wella'r sefyllfa llyfrau drwy gyfrwng y Gymraeg, a'r Saesneg wrth gwrs."

Yn ogystal â'r llyfrau a'r darllen, mae Ms Gwanas yn hoff o'r elfen gymdeithasol yn y llyfrgelloedd.

"Y sgyrsiau efo'r staff a'r bobl eraill yn y llyfrgell - 'dwi 'di mwynhau hwn, ella nei di fwynhau hwn'.

"A rhywbeth pwysig arall i mi ydi'r jig-sos, ma' 'na glybiau gwyddbwyll a chlybiau celf hefyd - ond ma' 'na wastad jig-so ar waith yn llyfrgell Dolgellau, a ma' 'na rywbeth hyfryd mewn cydweithio efo rhywun, a 'da chi'n gadael y llyfrgell yn teimlo yn well.

"Ma'n le i enaid gael llonydd, ond eto'n gymdeithasol hefyd. Dwi'n gwybod bo' 'na bobl allan yna sydd erioed 'di bod, ond beth am roi cynnig arni?"

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth Cymru: "Er y pwysau sylweddol ar ein cyllidebau ar hyn o bryd, ry'n ni'n gwneud popeth o fewn ein gallu i warchod gwasanaethau lleol gyda'r adnoddau sydd ar gael i ni."

Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi cael cais am ymateb.

Dywedodd llefarydd ar ran Llywodraeth y DU eu bod eisiau dod a sefydlogrwydd yn ôl i lywodraeth leol, drwy alluogi i gynghorau osod cyllidebau dros gyfnodau hirach.

"Mae llyfrgelloedd yn chwarae rhan bwysig o fewn cymunedau drwy ddarparu gofod i bobl o bob cefndir i gael mynediad at lyfrau, i weithio ac i ddysgu.

"Ry'n ni'n cydnabod y pwysau sy'n eu hwynebu, ac rydym wedi ymroi i ddod a sefydlogrwydd nol i gynghorau lleol fel bod modd i'r gwasanaethau hyn gyflawni anghenion eu cymunedau."