´óÏó´«Ã½

Anns an Litir mu dheireadh bha mi ag innse dhuibh mun leabhar aig Seòsamh Watson – Saoghal Bana-mharaiche. Chruinnich Watson beul-aithris Ghàidhlig anns na bailtean beaga ann am Machair Rois. Is iad sin Baile a’ Chnuic, Baile an Todhair agus Seannduaig.

Faisg air Seannduaig tha baile air a bheil Broomton ann am Beurla. ’S e a’ Ghàidhlig air broom – sin an lus – bealaidh. ’S e a’ Ghàidhlig air Broomton Baile a’ Bhealaidh.

Chruinnich Seòsamh Watson amaladh-cainnt anns an sgìre sin. Tha e co-cheangailte ri Baile a’ Bhealaidh. ’S e amaladh-cainnt a’ Ghàidhlig air tongue-twister. Tha e a’ dol mar seo: Caoraich Baile a’ Bhealaidh ag ithe bealaidh aig beulaibh Baile a’ Bhealaidh. Chan eil sin ro dhoirbh, a bheil? Feuchaibh e! Caoraich Baile a’ Bhealaidh ag ithe bealaidh aig beulaibh Baile a’ Bhealaidh.

Bha mi ann am Machair Rois o chionn ghoirid. Bha feasgar sònraichte ann. Bha daoine ag innse sgeulachdan is naidheachdan. Chaidh mi ann gu sònraichte airson èisteachd ri tè a bhuineas do Mhachair Rois. Is ise Doilidh NicDhòmhnaill. Tha i làn beul-aithris na sgìre.

B’ i màthair Doilidh Isbeil Anna (bean Uilleim MhicAonghais), nach maireann. Bha Gàidhlig gu leòr aig Isbeil. Thug i tòrr beul-aithris do Sheòsamh Watson. Chan eil Doilidh fhèin buileach fileanta ann an Gàidhlig. Ach tha beagan aice. Agus tha i uabhasach fiosrachail mu dhualchas na sgìre.

Thug i rann Ghàidhlig seachad mun Linnet Mhòr – soitheach a chaidh fodha ann an stoirm anns an naoidheamh linn deug:

Linnet Mhòr bha siubhal a’ chuain

Thàinig i steach air oidhche ghruaim

Is thilg an stoirm a Chadabol i.

’S e Cadabol baile beag faisg air Baile a’ Chnuic. Tha beul-aithris aig an t-sluagh fhathast mun stoirm sin. Thachair an tubaist ann an ochd ceud deug, ceathrad ’s a trì (1843).

Fhad ’s a bha mi ag èisteachd ri Doilidh, bha i gu math stoirmeil a-muigh. Dìreach mar a bha i nuair a chaidh an Linnet fodha.

Linnet Mhòr bha siubhal a’ chuain

Thàinig i steach air oidhche ghruaim

Is thilg an stoirm a Chadabol i.

An ath-sheachdain innsidh mi tuilleadh dhuibh mu chall an t-soithich sin.

Faclan is abairtean: Saoghal Bana-mharaiche: the life/world of a fisherwoman; chruinnich: collected; Machair Rois: the flat country of Easter Ross; Baile a’ Chnuic, Baile an Todhair agus Seannduaig: Hilton, Balintore and Shandwick; bealaidh: broom (plant); amaladh-cainnt: tongue-twister; Caoraich Baile a’ Bhealaidh ag ithe bealaidh aig beulaibh Baile a’ Bhealaidh: the Broomton sheep eating broom in front of Broomton; o chionn ghoirid: a short while ago, recently; sònraichte: special; ag innse sgeulachdan is naidheachdan: telling stories and anecdotes; gu sònraichte airson èisteachd ri tè a bhuineas do: especially to listen to a woman who belongs to; is ise Doilidh NicDhòmhnaill; she is Dolly MacDonald; làn beul-aithris: full of oral tradition; b’ i màthair Doilidh Isbeil Anna: Dolly’s mother was Isbeil Anna; nach maireann: deceased; uabhasach fiosrachail mu dhualchas na sgìre: extremely knowledgeable about the area’s heritage; thug i rann Ghàidhlig seachad mun: she recited a piece of Gaelic verse about the; soitheach a chaidh fodha ann an stoirm: a vessel that went down in a storm; anns an naoidheamh linn deug: in the 19th Century; bha siubhal a’ chuain: which was travelling the ocean; air oidhche ghruaim: on a dark gloomy night; thilg an stoirm a Chadabol i: the storm threw her onto [the shore at] Cadboll; thachair an tubaist: the mishap took place; fhad ’s a bha mi ag èisteachd ri: while I was listening to; bha i gu math stoirmeil a-muigh: it was very stormy outside; innsidh mi tuilleadh dhuibh mu chall an t-soithich sin: I’ll tell you more about the loss of that vessel.