Main content
26/03/2010
Litir na seachdain aig Ruaraidh MacIllEathain. This week's letter for learners from Roddy MacLean.
Last on
Sat 27 Mar 2010
10:55
大象传媒 Radio nan G脿idheal
Clip
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh 588
Duration: 05:22
Litir 558: An lioncs
An t-seachdain sa chaidh bha mi a鈥 bruidhinn mun lioncs agus mar a tha fianais ann gun robh e be貌 ann am Breatainn anns a鈥 chiad mh矛le bliadhna 脿s d猫idh Chr矛osda. Tha e coltach gur e call nan coilltean a chuir 脿s don lioncs anns an d霉thaich seo. Bidh lioncsaichean ag ithe f猫idh 鈥 earbaichean mar as trice. Nuair a dh鈥檉halbh na coilltean, airsg脿th mac an duine (rud a th貌isich ann an Linn 脵r na Cloiche), dh鈥檉halbh na h-earbaichean leotha.
Ge-t脿, anns an fhicheadamh linn, chaidh m貌ran choilltean a chur ann an Alba. A bheil sin a鈥 ciallachadh gu bheil an 脿rainneachd a-nise freagarrach airson an lioncs? Uill, tha e coltach gur e freagairt na ceiste sin 鈥 tha. Ann an Alba, tha c貌rr is fichead m矛le cilemeatair ce脿rnagach de choille fhreagarrach, a鈥 chuid as motha dhith air a鈥 Gh脿idhealtachd. Thathar a鈥 tomhas gum b鈥 urrainn ceithir cheud lioncs a bhith be貌 innte. Eadhon ann an droch gheamhradh, thathar a鈥 d猫anamh dheth gum biodh an 脿ireamh sin m貌r gu le貌r airson d猫anamh cinnteach gum maireadh an lioncs be貌 anns an 霉ine fhada.
Tha an lioncs a鈥 toirt buaidh air an 脿rainneachd. Bidh e a鈥 lughdachadh na th鈥 ann de dh鈥檈arbaichean (agus f猫idh Sika). Tha sin a鈥 leigeil le craobhan 貌ga f脿s. Dh鈥檉haodadh lioncsaichean a bhith gl猫 mhath do choilltearachd agus do n脿darrachd na h-脿rainneachd.
Am biodh an lioncs a鈥 cur ainmhidhean Albannach ann an cunnart? Uill, anns a鈥 chiad dol a-mach cha bhi iad a鈥 toirt ionnsaigh air daoine. Tha iad a鈥 cumail air falbh bho dhaoine mar as fhe脿rr as urrainn dhaibh. Rinneadh rannsachadh thar bhliadhnaichean air lioncsaichean anns an Eilbheis. A-mach 脿 sia ceud beathach a mharbh iad, cha robh ann ach aon chapall-coille. Bha trithead 鈥檚 a seachd sionnaich ann, ge-t脿. Bhiodh an lioncs gu 矛re a鈥 cumail smachd air sionnaich. Agus d猫 mu dheidhinn a鈥 chait fhiadhaich? Uill, tha na h-e貌laichean ag innse dhuinn nach bi iad a鈥 farpais an aghaidh a ch猫ile airson biadh. Bho 脿m gu 脿m, bidh lioncs a鈥 marbhadh cat fiadhaich. Ach thathar dhen bheachd gum biodh e na bu choltaiche gum marbhadh iad cat taighe 鈥 an rud as motha a tha a鈥 cur a鈥 chait fhiadhaich ann an cunnart ann an Alba.
Agus d猫 mu dheidhinn caoraich? 鈥橲 e Nirribhidh an aon d霉thaich anns an RoinnE貌rpa anns a bheil lioncsaichean a鈥 marbhadh m貌ran chaorach 鈥 eadar c貌ig is deich m矛legach bliadhna. Ach, 鈥檚 e as coireach ri sin gum bi na caoraich a鈥 falbh do na coilltean gunch矛obaireachd. Far a bheil caoraich anns a鈥 mhonadh fhosgailte no ann am p脿ircean, mar a bhitheadh ann an Alba, chan eil an suidheachadh faisg air a bhith cho dona.
Anns an Eilbheis, leis gu bheil iad a鈥 tuigsinn mar a tha an lioncs a鈥 sealg, tha na tuathanaich air a bhith an s脿s ann an c矛obaireachd nas 猫ifeachdaiche. Agus chithear sin anns na figearan. O chionn deich bliadhna chaill tuathanaich na h-Eilbheis faisg air d脿 cheud caora sa bhliadhna. O chionn ceithir bliadhna chaill iad d矛reach c貌ig-deug.
Anns na Beanntan Harz anns a鈥 Ghearmailt thathar a鈥 cleachdadh 矛omhaigh an lioncs gu m貌r airson luchd-turais a th脿ladh ann. Dh鈥檉haodadh an aon rud tachairt ann an Alba. 鈥橲 e mac an duine a chuir 脿s don lioncs anns an d霉thaich seo. Nach bu ch貌ir domhac an duine a bhith co-dhi霉 a鈥 beachdachadh air a thoirt air ais?
Ge-t脿, anns an fhicheadamh linn, chaidh m貌ran choilltean a chur ann an Alba. A bheil sin a鈥 ciallachadh gu bheil an 脿rainneachd a-nise freagarrach airson an lioncs? Uill, tha e coltach gur e freagairt na ceiste sin 鈥 tha. Ann an Alba, tha c貌rr is fichead m矛le cilemeatair ce脿rnagach de choille fhreagarrach, a鈥 chuid as motha dhith air a鈥 Gh脿idhealtachd. Thathar a鈥 tomhas gum b鈥 urrainn ceithir cheud lioncs a bhith be貌 innte. Eadhon ann an droch gheamhradh, thathar a鈥 d猫anamh dheth gum biodh an 脿ireamh sin m貌r gu le貌r airson d猫anamh cinnteach gum maireadh an lioncs be貌 anns an 霉ine fhada.
Tha an lioncs a鈥 toirt buaidh air an 脿rainneachd. Bidh e a鈥 lughdachadh na th鈥 ann de dh鈥檈arbaichean (agus f猫idh Sika). Tha sin a鈥 leigeil le craobhan 貌ga f脿s. Dh鈥檉haodadh lioncsaichean a bhith gl猫 mhath do choilltearachd agus do n脿darrachd na h-脿rainneachd.
Am biodh an lioncs a鈥 cur ainmhidhean Albannach ann an cunnart? Uill, anns a鈥 chiad dol a-mach cha bhi iad a鈥 toirt ionnsaigh air daoine. Tha iad a鈥 cumail air falbh bho dhaoine mar as fhe脿rr as urrainn dhaibh. Rinneadh rannsachadh thar bhliadhnaichean air lioncsaichean anns an Eilbheis. A-mach 脿 sia ceud beathach a mharbh iad, cha robh ann ach aon chapall-coille. Bha trithead 鈥檚 a seachd sionnaich ann, ge-t脿. Bhiodh an lioncs gu 矛re a鈥 cumail smachd air sionnaich. Agus d猫 mu dheidhinn a鈥 chait fhiadhaich? Uill, tha na h-e貌laichean ag innse dhuinn nach bi iad a鈥 farpais an aghaidh a ch猫ile airson biadh. Bho 脿m gu 脿m, bidh lioncs a鈥 marbhadh cat fiadhaich. Ach thathar dhen bheachd gum biodh e na bu choltaiche gum marbhadh iad cat taighe 鈥 an rud as motha a tha a鈥 cur a鈥 chait fhiadhaich ann an cunnart ann an Alba.
Agus d猫 mu dheidhinn caoraich? 鈥橲 e Nirribhidh an aon d霉thaich anns an RoinnE貌rpa anns a bheil lioncsaichean a鈥 marbhadh m貌ran chaorach 鈥 eadar c貌ig is deich m矛legach bliadhna. Ach, 鈥檚 e as coireach ri sin gum bi na caoraich a鈥 falbh do na coilltean gunch矛obaireachd. Far a bheil caoraich anns a鈥 mhonadh fhosgailte no ann am p脿ircean, mar a bhitheadh ann an Alba, chan eil an suidheachadh faisg air a bhith cho dona.
Anns an Eilbheis, leis gu bheil iad a鈥 tuigsinn mar a tha an lioncs a鈥 sealg, tha na tuathanaich air a bhith an s脿s ann an c矛obaireachd nas 猫ifeachdaiche. Agus chithear sin anns na figearan. O chionn deich bliadhna chaill tuathanaich na h-Eilbheis faisg air d脿 cheud caora sa bhliadhna. O chionn ceithir bliadhna chaill iad d矛reach c貌ig-deug.
Anns na Beanntan Harz anns a鈥 Ghearmailt thathar a鈥 cleachdadh 矛omhaigh an lioncs gu m貌r airson luchd-turais a th脿ladh ann. Dh鈥檉haodadh an aon rud tachairt ann an Alba. 鈥橲 e mac an duine a chuir 脿s don lioncs anns an d霉thaich seo. Nach bu ch貌ir domhac an duine a bhith co-dhi霉 a鈥 beachdachadh air a thoirt air ais?
Faclan na Litreach
lioncs: lynx; fianais: evidence; An Eilbheis: Switzerland; capallcoille; capercaillie; Nirribhidh: Norway; c矛obaireachd: shepherding; nas 猫ifeachdaiche: more effective; A鈥 Ghearmailt: Germany.
Abairtean na Litreach
anns a鈥 chiad mh矛le bliadhna 脿s d猫idh Chr矛osda: in the first millennium after Christ; gur e call nan coilltean a chuir 脿s don lioncs: that it was the loss of the forests that caused the extinction of the lynx; air sg脿th mac an duine: because of humans; Linn 脵r na Cloiche: Neolithic times; dh鈥檉halbh na h-earbaichean leotha: the roedeer left with them; chaidh m貌ran choilltean a chur: many forests were planted; gu bheil an 脿rainneachd a-nise freagarrach: that the environment is now suitable; fichead m矛le cilemeatair ce脿rnagach de choille fhreagarrach: 20,000 km2 of suitable forest; gum b鈥檜rrainn ceithir cheud lioncs a bhith be貌 innte: that 400 lynx could live there; gum maireadh an lioncs be貌 anns an 霉ine fhada: that the lynx would survive in the long term;tha sin a鈥 leigeil le craobhan 貌ga f脿s: that allows young trees to grow; gl猫 mhath do choilltearachd agus do n脿darrachd na h-脿rainneachd: good for forestry and the natural qualities of the environment; a鈥 cumail smachd air sionnaich: controlling foxes; nach bi iad a鈥 farpais an aghaidh a ch猫ile: that they don鈥檛 compete with [against] each other; gum marbhadh iad cat taighe: that they would kill a domestic cat; anns a鈥 mhonadh fhosgailte no ann am p脿ircean: on the open hill or in big fields; thathar a鈥 cleachdadh 矛omhaigh an lioncs airson luchd-turais a th脿ladh ann: they use the image of the lynx to attract tourists there; dh鈥檉haodadh an aon rud tachairt: the same thing could happen; nach bu ch貌ir do mhac an duine a bhith co-dhi霉 a鈥 beachdachadh air a thoirt air ais?: shouldn鈥檛 humans at least consider reintroducing them?
Puing-ch脿nain na Litreach:
d猫 mu dheidhinn a鈥 chait fhiadhaich?: what about the wildcat? You will note that cat here is in the genitive (singular) case following the compound preposition mu dheidhinn. Fiadhaich is lenited because it follows the example set by the noun cat. Contrast it to this example: d猫 mu dheidhinn caoraich? (what about sheep?) Here the noun is in the nominative plural case. The difference (in modern Gaelic) is that the older model of employing the genitive following a compound preposition is generally only adhered to where the article is present. Where it is not present we more commonly use the nominative form. Older Gaels would have said d猫 mu dheidhinn chaorach? using the indefinite genitive plural.
Gnathas-cainnt na Litreach
Tha iad a鈥 cumail air falbh bho dhaoine mar as fhe脿rr as urrainn dhaibh: they keep away from people as best they can.
Tha 鈥淟itir do Luchd-ionnsachaidh鈥 air a maoineachadh le MG ALBA
Tha 鈥淟itir do Luchd-ionnsachaidh鈥 air a maoineachadh le MG ALBA
Broadcasts
- Fri 26 Mar 2010 11:55大象传媒 Radio nan G脿idheal
- Sat 27 Mar 2010 10:55大象传媒 Radio nan G脿idheal
Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic
Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)
All letters
Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here
Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh
Letter To Gaelic Learners
Podcast
-
Litir do Luchd-ionnsachaidh
Litrichean Gaidhlig do luchd-ionnsachaidh. Gaelic letters for students of the language.