大象传媒

Donna: Tha sinn uile e貌lach air na sanasan-reic airson gach potion is lotion 霉r a th鈥� ann airson ar craiceann a chumail 貌g agus b貌idheach. Tha iomadach duine againn air an glacadh le na sanasan-reic soirbheachail a bheireas oirnn gach n矛 mar seo a cheannach. 鈥橲 ann an-c貌mhnaidh airson taobh a-muigh ar corp a tha na sanasan-reic mar as trice. Cha chluinn sinn guth mun taobh a-staigh. Tha an taobh a-muigh ri fhaicinn, ach tha an taobh a-staigh neo-fhaicsinneach. Chan eil ar taobh a-muigh ach airson 霉ine ghoirid, ach tha ar taobh a-staigh ann gu s矛orraidh. Tha dotairean ag innse dhuinn 脿s d猫idh aois aon air fhichead gu bheil ar cn脿mhan a鈥� f脿s pronn agus ar craiceann a鈥� f脿s aosta. An d猫idh aois trithead, tha iad ag innse dhuinn gu bheil sinn a鈥� call m矛ltean de cells eanchainn gach latha. Tha sinn cuideachd a鈥� cur oirnn cuideam ann an diofar 脿itean de ar corp nach robh mar tha. Faodaidh sinn aois a shabaid ach cha bhuannaich sinn. Faodaidh sinn airgead agus t矛de a chaitheamh air ar taobh a-muigh le eacarsaich, botox, tucks, lifts, tans is gach d貌igh eile, ach mar a chluinneas sinn gu tric, cha tig an aois leatha fh猫in, as bith d猫 n矛 sinn, neo d猫 an airgead a chaitheas sinn. Tha iomadh slat-tomhais againn airson ar taobh a-muigh, scales agus sg脿thanan is eile.听 Ach, d猫 an slat-tomhais a th鈥� againn airson ar taobh a-staigh? An taobh as cudromaiche?

Iain: Sa bh霉th aca fh猫in, bha iad a鈥� reic botail uisge-bheatha air sia m矛le not is c貌rr is sia m矛le not.
Murchadh: Aye, tha sin ceart. Rud a tha iad a鈥� d猫anamh an-diugh, tha iad a鈥� d猫anamh na h-uiread de dh鈥檃on se貌rsa, agus chan eil iad a鈥� d猫anamh ach a bheag dhiubh. Agus leis a sin, mar as lugha a n矛 thu dhiubh, 鈥檚 ann as motha a bhios a鈥� phr矛s. Agus tha sin a鈥� cur a鈥� phr矛s an 脿ird, agus daoine aig a bheil 霉idh ann, tha iad ga cheannach, agus tha mi a鈥� creidsinn gu bheil gu le貌r aca ga cheannach is nach 貌l iad riamh e. Tha iad ga chumail airson gun t猫id e an 脿rd ann an luach anns na bliadhnaichean a tha romhainn. Agus tha fi霉 鈥檚 cuid dhiubh sin nach 貌l boinne de dh鈥檜isge-beatha, ach tha iad ga chruinneachadh a dh鈥檃ona-ghnothaich a chionn tha fhios aca gum bi luach ann.
Iain: A bheil thu fh猫in ga chruinneachadh?
Murchadh: Tha beagan agam.
Iain: An t猫id agad air a chumail?
Murchadh: Th猫id! (g脿ireachdainn)
Iain: Uill, 鈥檚 e an t-eagal a bhiodh ormsa nam biodh botal dhen t-se貌rsa sin am broinn an taighe, is nan tigeadh oidhche sh貌nraichte agus gum fosgladh tu e!
Murchadh: Ach, feumaidh tu a chumail air falach ge-t脿!
Iain: Ort fh猫in!
Murchadh: Seadh!

Murchadh: Tha cuimhne agamsa bliadhnaichean air ais mo mh脿thair-ch猫ile a bhith a鈥� fuireach a-staigh againn agus bha sinne air falbh. Tha mi a鈥� smaoineachadh gun robh mi fh猫in is a鈥� bhean agam san Eilean Sgitheanach, agus th脿inig nabaidh a-nall a ch猫ilidh oirre, is thug i dhi drama, ma b'fh矛or dhi fh猫in de bhodca bha i a鈥� smaoineachadh a bh鈥� ann. Bha e anns a鈥� bhotal a tha seo, agus cha robh ann ach d矛reach mar gum biodh bhodca a鈥� coimhead. Agus, thuirt i riumsa agus mi air a鈥� f貌n thuice, "Bha blas uabhasach ne貌nach air" o chionn, rinn iad lemonade anns an inneal a bha seo, agus chuir iad ann e, agus bha i a鈥� smaoineachadh gun robh blas uabhasach ne貌nach air ach bha i a鈥� smaoineachadh gur e 鈥檚 d貌cha an lemonade a bha a鈥� cur a鈥� bhlas air. Agus thuirt mi rithe, "D猫 am botal a bh鈥� ann?" agus dh鈥檉hosgail i am preasa is thug i a-mach e, is thuirt i, "Botal Cossack". "Uill", ars' mise, "鈥檚 e caochan a tha sin". Agus, 鈥檚 ann 脿s 脠irinn a bha e. Bha nabaidh dh貌mhsa ann an 脠irinn, agus chuir e thugam botal dheth, agus bheireadh e an amhaich asad ga 貌l.
Iain: Tha e mar poit铆n!
Murchadh: D矛reach, 鈥檚 e poit铆n a bh鈥� ann, 鈥檚 e. Cha b鈥� e caochan a bh鈥� ann, 鈥檚 e caochan a chanadh sinne.
Iain: 鈥橲 e 鈥檚 e, caochan.听 鈥橲 aithne dhomh am facal.
Murchadh: 鈥橲 e poit铆n a bh鈥� ann.
Iain: Bha a鈥� chailleach a鈥� dalladh air! (g脿ireachdainn)

Puing 1:

Aig deireadh an latha, chan eil e gu diofar.听 听听听 听鈥榯he end of the day鈥�
Chaill sinn toiseach a鈥� phr貌graim. 听听听听听听听听听听听听听听听听听 听鈥榯he start of the program鈥�
A bheil thu a鈥� faicinn grunnd na mara?听听听听听听听听听听听听 听鈥榯he bottom of the sea鈥�
Coinnichidh mi riut aig meadhan na ce脿rnaig.听听 鈥榯he middle of the square鈥�
Bha fuaim na trafaig uabhasach.听听听听听听听听听听听听听听听听听听听听 听鈥榯he noise of the traffic鈥�
Ionnsaichidh tu mu eachdraidh an eilein.听听听听听听听听听听鈥榯he history of the island鈥�
Cuimhnich gun d霉in thu doras a鈥� gharaids.听听听听听听 听鈥榯he door of the garage鈥�
脠istibh uile ri Radio nan G脿idheal!听听听听听听听听听听听听听听听听听听 听鈥榯he radio of the Gaels鈥�

Thoir an aire:
(颈)听chan eil facal airson 鈥榯he鈥� a鈥� nochdadh aig toiseach na h-abairt
(颈颈)听chan eil facal airson 鈥榦f鈥� a鈥� nochdadh eadar an d脿 ainmear.

Puing 2:

Airson bruidhinn air uimhir no suim (amount), no p脿irt de rud, cleachdar am facal de no dhe airson 鈥榦f鈥�:

cuid de/dhe na daoine
m貌ran den/dhen airgead
beagan den/dhen 辫丑谤貌驳谤补尘
c貌ig de/dhe na dealbhan

Thoir an aire gu bheil de/dhe a鈥� s猫imheachadh ainmear ri thaobh:

cuid de/dhe dhaoine

de听 + mi, thu, etc.:

听诲丑矛辞尘听听 鈥榦f me鈥櫶� 听听听听听听听 听dhinn听听听听听 鈥榦f us鈥�
听dh矛ot听听听听 鈥榦f you鈥櫶�听听听听听听听听 dhibh听听听听听 鈥榦f you鈥� (plural)
听dheth 听听 鈥榦f him / it鈥櫶�听听 听dhiubh听听听 鈥榦f them鈥�
听dhith听听听 听鈥榦f her / it鈥�

m貌ran dheth听 听听听 beagan dhith听听听听听 cuid dhinn听听听听听 c貌ig dhiubh.

Anns an iolra (plural: 鈥榦f us/ of you / of them鈥�), cluinnear cuideachd aig airson de:
cuid againn: 鈥榮ome of us鈥�
t貌rr agaibh: 鈥榩lenty of you鈥�
feadhainn aca: 鈥榮ome of them鈥�

An doras air an tig amharas a-steach, th猫id gr脿dh a-mach.

IDU: C霉in a th貌isich thu ag ionnsachadh na G脿idhlig?

脌脫B: 脫 nist, 鈥榮 ann bho cheann (chionn) deich bliana uile gu l茅ir, bhon a th贸isich mi ann an d脿 mh矛le agas ceithir.

IDU:听 Agus d茅 thug ort G脿idhlig ionnsachadh anns a鈥� chiad dol-a-mach?

脌脫B: Le bhith ag innseamh na f矛rinne, 鈥榮 e gu robh 霉idh cho m贸r agam ann an Albainn air fad; anns an eachdraidh agas ann an ainmean-脿ite agas ann an 貌rain agas rud sam bith co-cheanailte ris a鈥� Gh谩idhlig, (谩/聘/ - as English "get") bha 霉idh f矛or mh贸r agam; agas cuideachd, bha 霉idh aig mo sheanmhair agas dh鈥檌nnis ise dhomh gu robh G谩idhlig aig ar sinnsearan ann an Gallaibh agas Cataibh, ach thubhairt i cuideachd nach d鈥� fhuair a鈥� chlann a鈥� Gh谩idhlig, cha robh na h-inbhich a鈥� bruidhinn na G谩idhlig ris a鈥� chloinn agas mar sin, chaill sinn a鈥� Gh谩idhlig 谩s an teaghlach mar a their tu 鈥榮 mar sin, thug sin orm, mar a their 听tu, miann a鈥� Gh谩idhlig ionnsachamh.

IDU: Agus d茅 na d貌ighean a chleachd thu airson G脿idhlig a thogail?

脌脫B: Chleachd (dh'霉isnich - normal form for "used") mi rud sam bith air am b鈥� urrainn dhomh greim fhaodainn (fhaighinn), le bhith ag innseamh na f矛rinne, leobhraichean sam bith, bha mi, mar a their tu, ag amhrac (coimhead) air Speaking Our Language, ag 茅isteachd ris an r茅idean cuideachd. A h-uile rud a bh鈥� ann aig an 脿m agas 鈥榮 e rud a th鈥� ann a tha math, tha tuilidh (tuilleadh) an a-nis bha bh鈥� ann aig an 脿m sin, ach, co-thi霉 (co-dhi霉) aig an 脿m sin, bha e fada na b鈥� fhe脿rr na bha e bho cheann fichead bliana, 鈥榮 mar sin tha na goireasan air 听son a鈥� ch脿nain ionnsachamh (ionnsachadh - all -adh verbs in Dalriada Gaelic end in -amh), tha 鈥榙 air f脿s, mar a their tu (mar gum biodh - equivalent "filler phrase"), nas fhe脿rr 鈥榮 nas fhe脿rr agas na blianaichean a鈥� dol seachad.

IDU: Agas d茅 an dreuchd a th鈥� agad?

脌脫B: Tha mi d矛reach air an dreuchd agam a leigeil seachad, bho cheann beagan laithean a-nis 鈥榮 bha mi ag obair air iomairt, mar a their tu, 鈥榮 e dealbh a bh鈥� ann, film, Outlander, 鈥榮 e sreath Aim猫aragach a th鈥� ann agas tha s猫 pr贸graman deug ann 鈥� agas 鈥榮 e "s猫" a their sinne, seach "sia" coltach ri 脡irinn - agas tha e air a st茅idheachamh anns an ochdamh linn deug.

IDU: A bheil thu a鈥� s霉ileachadh leantainn ort ann an obair Gh脿idhlig?

脌脫B: Och gu dearbh, tha gu le貌r de ghnothaichean agam a鈥� dol. Bhitheamh (bhiodh/bhitheadh - Dalriada form) e do-dh猫anta air fad cr矛och a chur air obair ann an G谩idhlig, bhon, bithidh mi a鈥� bruidhinn na G谩idhlig fad na h-霉ine anns an taigh leis a鈥� chloinn agam 鈥榮 mar sin air aghaidh (air adhart) agas tha uiread iomairtean agam. B鈥� fheudar dhomh stad a chur orra agas mi ag obair aig Outlander ach tha mi a鈥� dol a 听dh鈥檉heuchainn a-nis a bheil gin dhiucha (dhiubh) fhathast be貌.

IDU: D茅 na diofar obraichean?

脌脫B: Bha mi agas tha mi fhathast a鈥� feuchainn ri ath-bhe貌thachamh a thoirt air an dualchainnt agam, Dail Riata, mar a their mise ris; Comhghall 鈥榮 Taobh Loch F矛ne, Cnapdail, Cille Mh脿rtainn, Creag-innis, Taobh Loch Obha, na h-脿iteachan sin, 鈥榮 e a鈥� Gh谩idhlig a bh鈥� aca ann an sin, 鈥榮 e a鈥� Gh谩idhlig a bha 听sinn ag r脿dh, chan e a鈥� Gh脿idhlig agas an dualchainnt a bh鈥� againn ann an sin, chan eil ach an aon duine a-nis, 鈥榮 urrainn dha a bruidhinn, ach mi fh茅 (fh猫in - final 'n' almost never sounded) 鈥榮 an teaghlach agam, 鈥榮 mar sin tha mi a鈥� feuchainn ri ath-bhe貌thachamh a thoirt air sin agas an ceartair tha mi ag iarraidh l脿rach-l矛n a st茅idheachamh leis a h-uile goireas, a h-uile cl脿ran de na sean-daoine agas fiosrachamh air ainmean-脿ite agas 貌rain agas b脿rdachd 鈥榮 a h-uile gnothaichean 谩s an d霉thaich sin a thoirt c貌mhla gus am bith cothrom aig daoine a tha ag iarraidh beagan G谩idhlig Arra-Gh谩idheil ionnsachamh dol thun (chun) an l脿rach-l矛n sin.

IDU: Nise, chanadh cuid, ma tha na dualchainntean sin air cr矛onadh gun d貌cha gu bheil iad a鈥� dol am b脿s. A bheil thusa d貌chasach gun t茅id agaibh air 霉rachadh a thoirt air na dualchainntean seo dh脿-r矛reamh?

脌脫B: Gu dearbh, tha. Tha mise a鈥� smaoineachamh gu bheil, mar a their tu, na tha gu 矛re ce脿rr an ceartair (an-dr脿sta) 鈥榮 gu bheil daoine a鈥� smaoineachamh air d茅 a th茅id a dh猫anamh aig 矛re an riaghaltais, no aig 矛re B貌rd na G脿idhlig, no aig 矛re nan sgoil, no gnothaichean mar sin agas tha sin uile cudromach, ach 鈥榮 e rud a tha daoine... a tha 鈥榙 a鈥� d矛ochuimhneachamh air, 鈥榮 e gum feum tu misneachd a st茅idheachamh ann an cridhean dhaoine, gus an t贸isich ead air dol thun a鈥� Gh谩idhlig ionnsachamh, no thun dualchainnt ionnsachamh agas r茅 m鈥� e貌lais dheth gu ruig seo nuair a tha mise a鈥� tachairt ri daoine agas tha mi a鈥� mineachamh dhaibh mar a bha tuilidh air d脿 chiad dualchainnt ann an Albainn agas tha mi a鈥� sealltainn dhaibh no a鈥� feuchainn co-thi霉 no gan cuideachamh... sealltainn dhaibh far a bheil na ceanlaichean aca fh茅 ris na h-听脿iteachan far an deachaidh an togail no gnothaichean mar sin, nuair a tha daoine a鈥� faicinn gu bheil na thachras air a鈥� Gh谩idhlig, 鈥榮 ann aca fh茅 a tha sin agas tha cothrom aca-san, mar a their tu, buaidh a thoirt air sin aca fh茅 agas cha ruig (leig) ead leas feitheachd (feitheamh) ri daoine eile rud sam bith a dh猫anamh. Tha a鈥� chumhachd aca-san, mar a their tu, a bhith a鈥� rannsachamh an dualchais aca fh茅. 鈥楽 e rud m贸r, l脿idir a tha sin. Shin na tha mi a鈥� feuchainn.

IDU: An innis thu dhuinn d茅 tha G脿idhlig a鈥� ciallachadh dhut fh茅in gu pearsanta?

脌脫B: Cha mh贸r nach e a鈥� Gh谩idhlig a tha ga mo chumail a鈥� dol air fad. Nuair a tha mi car... a鈥� d霉sgamh car dubhach anns a鈥� mhadainn, cha ruig mi leas ach a bhith ga bruidhinn ris a鈥� chloinn agam 鈥榮 an sin tha mi cho toilichte, cho sona ri br貌g. Tha e cho furasta ri sin.

IDU: Nise: d茅 am facal G脿idhlig as fhe脿rr leat?

脌脫B: Am faod mi d脿 a thaghamh?

IDU: Tha mi a鈥� smaoineachadh chionn gur tusa a th鈥� ann, faodaidh!

脌脫B: Ceart! Tha h-aona dhiucha, bithidh mi ga 霉isneachamh (cleachdadh - cleachdamh means "practicing" while "using" is 霉isneachamh) fad na h-霉ine agas 鈥榮 e sin am facal "gasta". Agas 鈥榮 e facal cho m贸r ann an Arra-Gh谩idheal. Bithidh sinn ga 霉isneachamh fad na h-霉ine. A h-uile rud a tha a鈥� dol, tha e gasta! Am facal eile, agas tha mi am beachd gun e facal d矛reach gasta air fad a tha seo, agas 鈥榮 e sin nuair a tha cuideigin, tha 鈥榙 car duilich na dh貌igh, tha 鈥榙 car sabaideach, no theagamh ('s d貌cha) chan eil ead ag iarraidh 茅isteachd ri duine sam 听bith eile, tha 鈥榙 car doirbh na dh貌igh, 鈥榮 e am facal a th鈥� againn air sin听"stallachdach".

IDU: Tha mi a鈥� tuigsinn.

脌脫B: Tha mi am beachd gun e facal air leth a tha sin air fad, "stallachdach". Seamh.

IDU: Agus am bith thu fh茅in stallachdach uair sam bith?

脌脫B: 脫, tuilidh na h-aon uair a tha mise air a bhith stallachdach... tha eagal orm a r脿dh.

IDU: Nise: an innis thu dhomh cuideachd aon rud s貌nraichte no inntinneach mu do dh茅idhinn fh茅in?

脌脫B: Mar a thubhairt mi, chan eil ach an aon duine a-nis a tha a鈥� bruidhinn na 听dualchainnt agas nuair a bha ag ionnsachamh na G谩idhlig, fhuair mi thun 矛re far an robh mi fileanta gu le貌r an d茅idh (as d猫idh) tr矛 no ceithir blianaichean agas b鈥� urrainn dhomh c貌mhradh a chumail gu gl茅 cheart. Ach an d茅idh sin, bha mi a鈥� faicinn rathad eile ann agas leis gun deachaidh听 mo thogail ann an Comhghall ann an Arra-Gh谩idheal (Earra-Gh脿idheal - the "E" is never pronounced amongst Argyll's own speakers) , bha mi a鈥� smaoineachamh rium fh茅: 鈥渟aoil a bheil duine sam bith air fh脿gail a tha ga bruidhinn fhathast?鈥� Cha d鈥� fhuair mi ach an aon duine ann an Ceann Loch Gilb ach ann an Sgoil E貌lais na h-Albann bha gu le貌r de sheana chl脿ran a chaidh a dh猫anamh anns na 听lethcheadan, 鈥榮 na tr矛-ficheadan 鈥榮 na seachdadan agas chaidh mi air ais agas 听fhuair mi leth-bhreacan de na cl脿ran sin 鈥榮 an sin laigh mi nam leabaidh a h-uile oidhche ag 茅isteachd ri na sean-daoine agas shin (sin) agad car-son a tha an 听se貌rsa seana dh貌igh orm agas mi a鈥� bruidhinn, bhon (oir), chan eil mi air a bhith 听a鈥� bruidhinn ri ach mo chlann agas na sean-daoine air fad, 鈥榮 e sin e, 鈥榮 e sin a th鈥� ann, chan eil... cha bhith ead (iad - often sounded strongly/聘T/never/iaT/so best spelled accordingly) a鈥� bruidhinn air ais rium-sa bhon, gu mi-fhortanach, tha 鈥榙 uile marbh a-nis, ach shin na guthan a tha a鈥� dol nam 听inntinn nuair a tha mi a鈥� driveamh (carbadaich - our form; "drive" used for clarity's sake) no a鈥� c贸iseachd no... 鈥榮 e na.... guthan nan sean-duine 谩 Arra-Gh谩idheal, 鈥榮 e.

IDU: Ann an d貌igh ge-t脿, tha iadsan agus an dualchas aca be貌 air sg脿th agus gu bheil thusa a鈥� gi霉lan na rudan pr矛seil sin....

脌脫B: 鈥楽 e, tha mi an d貌chas gun e sin a th鈥� ann, bhon nuair a tha daoine ag ionnsachamh na c脿nain, tha mise a鈥� faicinn gu bheil ead ag ionnsachamh nam facal, ach chan eil ead ag ionnsachamh na d貌igh a bh鈥� air na sean-daoine agas corra dhaoine a tha co-aoiseach rium fh茅, their (can) ead "tha usa colta鈥� ri sean-duine, tha u mar bhodach", fhios 鈥榓d? Ach nuair a tha mi a鈥� bruidhinn na Beurla, well I speak Glaswegian English 鈥榮 mar sin, tha e gu tur eadar-dhealaichte agas tha sin a鈥� cur an eagail air daoine, tha giorag orra 鈥榮 tha 鈥榙 ag r脿dh: 鈥淕u d茅 tha.... d茅 tha a鈥� dol ann an seo? 鈥楽 e se貌rsa measgachamh ne貌nach a tha seo ach 鈥榮 e measgachamh f矛or Albannach tha mise am beachd.

IDU: F矛or mhath.

脌脫B: Ceart.

IDU: Bha mi a鈥� smaoineachadh an-dr脿sta, dha na neach-ionnsachaidh an-dr脿sta a tha ag 茅isteachd agus air an d矛-mhisneachadh, a鈥� faireachdainn: 鈥溍�, chan eil mise math gu le貌r, chan eil an comas agam...

脌脫B: Seamh.

IDU: 脪, chan eil mi math air gr脿mar, tha mi d矛reach gu sg茅ile. D茅 chanadh tu?

脌脫B: Theirinn gun (gur - common in Dalriada) ann leat-sa a tha a鈥� ch脿nain agas chan eil e na ghnothach (chan eil e gu fiodar) ma tha leth dusan facail agad no leth-mh矛le facail agad, cho fad 鈥榮 a chumas tu a鈥� dol 鈥榮 a chumas tu sin nad inntinn gun ann leat-sa a tha a鈥� ch脿nain agas gu bheil c貌ir agad-sa a bruidhinn. Chan urrainn dhomh m贸ran eile a r脿dh, ach gu bheil c貌ir agad a bruidhinn agas 鈥榮 e a鈥� chomhairle a th鈥� agam-sa gun t茅id agad G谩idhlig ionnsachamh. Tachraidh e. Chan fheum sibh ach cumail oirbh-se fad na h-霉ine. Aon uair gu bheil sibh a鈥� mothachainn (faireachdainn - "feeling" in Mid and South Argyll) nach tachair e, cuir earbsa annam nuair a tha mi ag r脿dh: 鈥淭achraidh e鈥�. Agas cuideachd, rud gu math cudromach: nuair a gheobh sibh thun na cr矛che nuair a tha sibh 听a鈥� smaoineachamh gu bheil sibh fileanta, ach ma tha fhathast facail de Bheurla a-staigh anns a鈥� chainnt agaibh no tha sibh fhathast ag 霉isneachamh ghn脿thasan-cainnte na Beurla ach le facail Gh谩idhlig air a thoirt seachad, feuch a-rithist air sealltainn ri b脿rdachd, ag 茅isteachd ri 貌rain, bruidhinn ri sean-daoine air son na gn脿thasan-cainnte, mar a their tu, a tha a鈥� tighinn 谩s a鈥� ch脿nain fh茅 ionnsachamh, bhon tha be脿rtas nas motha 鈥榮 nas b貌idhche, mar a their tu, a鈥� feitheachd ruibh ma tha sibh air son feuchainn air sin, shin agad e.

IDU: 脌dhaimh, 鈥榮 e adhbhar-taingealachd a bh鈥� ann a bhith a鈥� bruidhinn riut an-diugh. M贸ran taing!

脌脫B: 脫 ceart, ch貌rd e rium gu m贸r, gu robh m贸ran math agaibh!