´óÏó´«Ã½

Bha mi ag aithris na sgeulachd Clach an Fhithich. Dh’inns athair Iain Bhàin dha mu dhraoidheachd na cloiche. Lorg iad nead fithich air creag. Ghoid iad na h-uighean bhon nead. Rinn iad teine le fraoch tioram, agus ghoil iad na h-uighean. Dh’fhuirich iad ann an sealladh an nid fad an t-siubhail. Thill na fithich. Bha fios aca gun robh na h-uighean millte, agus dh’fhalbh iad a-rithist.

An dèidh trì latha, thill na fithich. Bha clach bheag – èiteag – aig a’ choileach. Shuath e na h-uighean leis a’ chloich. Nuair a bha iad a-mach às an nead a-rithist, chaidh Iain ann. Thog e a’ chlach agus thug e leis i. Nuair a bha e air ais air talamh rèidh, dh’fheuch e draoidheachd na cloiche. Chuir e na bheul i, agus chaidh e à fianais. Bha e do-fhaicsinneach. Nuair a chuir e a’ chlach na phòcaid bha e faicsinneach a-rithist.

Bha fios aig dìreach ceathrar gun robh Clach an Fhithich aig Iain. B’ iad sin Iain, athair, a phiuthar, Màiri, agus a bhràthair-chèile, Calum. Dh’aontaich iad an gnothach a chumail dìomhair oir bha a’ chlach cho cumhachdach. ‘Bhiodh e math a’ chlach a bhith aig duine air blàr-catha,’ thuirt Iain. ‘Dh’fhaodadh e sgrios a dhèanamh air a nàimhdean, agus cha bhiodh fios aca gun robh e ann.’

‘Ist,’ thuirt athair. ‘Chan fhaodar a’ chlach a chur gu feum le droch rùn. ʼS ann airson deagh rudan a-mhàin a dh’fheumas tu a cur gu feum. Am fear a chleachdas i airson droch-dhìol no ainneart, bidh e a’ fulang gu dubh.’

Dh’fhalbh Iain a-null a Dhùn Neachdain agus chuir e Clach an Fhithich na bheul. Chan fhaca duine e nuair a chaidh e a-steach a dh’ubhal-ghort ri taobh a’ chaisteil. Chunnaic Iain Eilidh agus a h-antaidh, a’ Bhean-uasal Nic an Tòisich. Bha dà chù mhòr aca. Bha na coin a’ gabhail dragh oir bha iad a’ faighinn fàileadh de shrainnsear. Ach bha Iain do-fhaicsinneach. 

Mu dheireadh, dh’fhalbh a’ Bhean-uasal a-steach leis na coin. Bha Eilidh leatha fhèin. Chaidh Iain air cùl craoibhe, agus chuir e a’ chlach air ais na phòcaid. Sheas e a-mach bhon chraoibh agus ghabh Eilidh iongnadh. Cha robh fios aice gun robh e air a bhith do-fhaicsinneach mionaid roimhe. ‘Iain, a ghràidh!’ thuirt i. ‘Dè fon ghrèin?!’ Bha i cho sona ris an rìgh a leannan fhaicinn.

‘Tha m’ athair air dearbhadh gun dìon e thu ma thig thu a dh’fhuireach againn,’ thuirt Iain. Bha Eilidh gu math mì-thoilichte ann an Dùn Neachdain, agus dh’aontaich i teicheadh còmhla ri Iain. Chaidh iad tarsainn na h-aibhne aig an àth, agus ràinig iad Baile na Creige aig àm dol-fodha na grèine.

Bha dragh air a h-uile duine an sin nach robh an gobha, Donnchadh na Dà Òrdaig, air tilleadh dhachaigh an dèidh dha a bhith ann an Dùn Neachdain. ‘Dè thachair dha?’ dh’fhaighnich iad.

‘Chaidh a mhurt,’ thuirt Eilidh.

‘Carson?’ dh’fhaighnich athair Iain.

‘Chaidh a lorg, agus e a’ lìbhrigeadh litir dhomh bho Iain,’ thuirt Eilidh.

‘Tha sin uabhasach,’ ars am bodach. ‘Pàighidh a’ Bhean-uasal Nic an Tòisich airson sin.’

‘Chan e m’ antaidh a dh’òrdaich a bhàs,’ thuirt Eilidh, ‘ach am freiceadan. Ach, innsidh mi seo dhuibh – chan fhada gus an nochd i fhèin is feachd armaichte an seo airson mo thoirt dhachaigh.’

Agus bheir mi an stòiridh gu crìch an-ath-sheachdain.

Faclan na Litreach: Clach an Fhithich: The Raven’s Stone; nead fithich: a raven’s nest; ghoil: boiled; èiteag: small white pebble; do-fhaicsinneach: invisible; blàr-catha: battlefield; Donnchadh na Dà Òrdaig: Duncan of the Two Thumbs; freiceadan: watchman, sentry.

Abairtean na Litreach: Dh’inns athair Iain Bhàin dha mu dhraoidheachd na cloiche: Fair John’s father told him about the stone’s magic; ghoid iad na h-uighean: they stole the eggs; dh’fhuirich iad ann an sealladh an nid fad an t-siubhail: they remained in view of the nest the whole time; shuath e na h-uighean leis a’ chloich: it rubbed the eggs with the stone; nuair a bha e air ais air talamh rèidh, dh’fheuch e draoidheachd na cloiche: when he was back on level land, he tried out the stone’s magic; chaidh e à fianais: he disappeared; dh’aontaich iad an gnothach a chumail dìomhair: they agreed to keep the matter secret; oir bha a’ chlach cho cumhachdach: because the stone was so powerful; dh’fhaodadh e sgrios a dhèanamh air a nàimhdean, agus cha bhiodh fios aca gun robh e ann: he could do damage to his enemies, and they wouldn’t know he was there; am fear a chleachdas i airson droch-dhìol no ainneart, bidh e a’ fulang gu dubh: the man who uses it for abuse or violence, he’ll suffer badly; dh’fhalbh Iain a-null a Dhùn Neachdain: John went over to Dunachton; nuair a chaidh e a-steach a dh’ubhal-ghort ri taobh a’ chaisteil: when he entered an orchard next to the castle; bha na coin a’ gabhail dragh oir bha iad a’ faighinn fàileadh de shrainnsear: the dogs were upset because they were getting the smell of a stranger; air cùl craoibhe: behind a tree; cha robh fios aice gun robh e air a bhith do-fhaicsinneach mionaid roimhe: she didn’t know that he had been invisible a minute before; tha m’ athair air dearbhadh gun dìon e thu ma thig thu a dh’fhuireach againn: my father has certified that he will protect you if you come to stay with us; a’ lìbhrigeadh litir dhomh: delivering me a letter; chan e m’ antaidh a dh’òrdaich a bhàs: it isn’t my aunt that ordered his death.

Puing-chànain na Litreach: Chan fhaodar a’ chlach a chur gu feum le droch rùn: the stone must not be used with evil intent. Chan fhaodar (or the positive faodar) is an example of a future passive verbal form. Chan fhaodar smocadh ann an taighean-seinnse ann an Alba ‘smoking is not permitted in pubs in Scotland’.

Gnàthas-cainnt na Litreach: Bha i cho sona ris an rìgh a leannan fhaicinn: she was as happy as the king to see her sweetheart.