Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 387: Seumas Mason

Bha Seumas Mason a鈥 ruith soithichean a bha a鈥 cur bunt脿ta a-mach 脿 Inbhir Nis gu ruige Lunnainn. Ach bha gaiseadh a鈥 bhunt脿ta ann. Agus bha an sluagh feargach mu dheidhinn. Chuir daoine stad air Mason bho bhith a鈥 cur bunt脿ta air na soithichean. Gheall Mason gun toireadh e 鈥渁rbhar is bunt脿ta gu le貌r a-steach a dh鈥橧nbhir Nis鈥 nan robh sin a dh矛th.

Ach cha robh an sluagh riaraichte. Bha fios aca gum biodh biadh mar sin fada ro dhaor dhaibh. Bhris iad na h-uinneagan anns an taigh aige. An uair sin, rinn iad air taigh fear eile a bha a鈥 d猫anamh 脿s-mhalairt de bhunt脿ta. Ach bha saighdearan ann romhpa.

Dh鈥檉huiling dithis lotan bho bheigleidean nan saighdearan. Chuir na saighdearan fichead duine an gr猫im. Mus d鈥 fhuair iad air ais don chaisteal leotha, thilg an sluagh t貌rr chlachan orra. Bha am Pr貌bhaist feargach. Chanadh cuid mu dheidhinn gun d猫anadh e aimhreit ann an eaglais fhalamh. Chan 猫isteadh e ri gearanan an t-sluaigh mu chion a鈥 bh矛dh. An 脿ite sin, rinn e conastabalan s貌nraichte de chuid de dh鈥檉hir bheartach a鈥 bhaile.

Agus rinn e c霉isean na bu mhiosa. Chaidh cairt l脿n bhunt脿ta a thoirt gu Taigh a鈥 Bhaile. Thug na h-霉ghdarrasan a鈥 chairt tro na sr脿idean a dh鈥檌onnsaigh a鈥 chidhe. Air an rathad, chaidh clach a thilgeil. Bhuail i am Pr貌bhaist. Leugh an Siorram Achd na h-Aimhreit.

Ach th脿inig barrachd is barrachd dhaoine cruinn c貌mhla air an rathad don chidhe. Mu dheireadh, bha mu ch貌ig m矛le ann. 鈥橲 e sluagh m貌r a bha sin oir cha robh ach c貌ig m矛le deug duine a鈥 fuireach ann an Inbhir Nis aig an 脿m. Chuir na daoine ruaig air na poilis le bhith a鈥 tilgeil clachan orra. Fhuair iad gr猫im air a鈥 chairt. Dh鈥檉huasgail iad an t-each agus thilg iad a鈥 chairt don abhainn.

Chaidh fios a chur do na saighdearan anns a鈥 chaisteal. Th脿inig iadsan don chidhe leis na beigleidean aca ceangailte. Chuir iad c貌ignear an gr猫im.

Chaidh stad a chur air daoine bho bhith a鈥 falbh a-mach eadar naoi uairean a dh鈥檕idhche agus sia uairean sa mhadainn. Thairis air an oidhche, ge-t脿, chaidh cuid a chur an gr猫im air sr脿idean Inbhir Nis.

Air Disathairne an seachdamh latha dhen Ghearran, ceithir latha 脿s d猫idh don aimhreit t貌iseachadh, chaidh ochd l脿n-chairtean de bhunt脿ta a chur air b貌rd nan long aig a鈥 chidhe. Bha aon duine a鈥 feuchainn ri stad a chur orra. Ach bha saighdearan gu le貌r an l脿thair. Chaidh an duine a chur an gr猫im. Bha buaidh aig na h-霉ghdarrasan.

Nochd ceannard luchd na h-aimhreit, an gobha, Aonghas Siosalach, anns a鈥 ch霉irt anns a鈥 Ghiblean. Bha e fh猫in is feadhainn eile fo chasaid de bhith ri aimhreit. Fhuair e naoi m矛osan anns a鈥 phr矛osan.

Ach tro th矛de th脿inig e am follais gu robh luchd na h-aimhreit ceart mun t-suidheachadh anns a鈥 cheann a tuath. Rinn an gaiseadh sgrios air a鈥 bhunt脿ta air feadh na sg矛re.

Chan e sin a-mh脿in ach bha gainnead de dh鈥檃rbhar ann an cuid de dh鈥櫭爄teachan cuideachd. A dh鈥檃indeoin sin bha cuid fhathast a鈥 d猫anamh 脿s-mhalairt de dh鈥檃rbhar. Anns an Fhaoilleach ochd ceud deug, ceathrad 鈥檚 a seachd (1847) chaidh aithris gu robh daoine ann an Srath Glais a鈥 fulaing le cion a鈥 bh矛dh. Agus chaidh feadhainn ann an Inbhir Nis air ais air na sr脿idean air a鈥 chiad latha dhen Ghearran, feuch stad a chur air 脿s-mhalairt de bhiadh. Ach mhair an d脿rna ar-a-mach d矛reach latha, agus cha robh feum air saighdearan.

Faclan na Litreach

Faclan na Litreach: riaraichte: satisfied; romhpa: before them; gobha: blacksmith; An Giblean: April; 脿s-mhalairt: export; Am Faoilleach: January; Srath Glais: Strathglass; An Gearran: February.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: soithichean a bha a鈥 cur bunt脿ta a-mach 脿 Inbhir Nis: vessels that were exporting potatoes from Inverness; gaiseadh a鈥 bhunt脿ta: the potato blight; gun toireadh e arbhar gu le貌r a-steach: that he would import enough corn; nan robh sin a dh矛th: if that were needed; ro dhaor: too dear; rinn iad air taigh fear eile: they made for another man鈥檚 house; dh鈥檉huiling dithis lotan bho bheigleidean: two people suffered wounds from bayonets; chuir X fichead duine an gr猫im: X arrested twenty people; chan 猫isteadh e ri gearanan an t-sluaigh: he wouldn鈥檛 listen to the people鈥檚 complaints; conastabalan s貌nraichte: special constables; rinn e c霉isean na bu mhiosa: he made things worse; Taigh a鈥 Bhaile: The Town House; leugh an Siorram Achd na h-Aimhreit: the Sheriff read the Riot Act; c貌ig m矛le deug duine: fifteen thousand people; dh鈥檉huasgail iad an t-each: they unhitched the horse; beigleidean ceangailte: fixed bayonets; ochd l脿n-chairtean: eight cartloads; air b貌rd nan long: on board the ships; an l脿thair: present; bha buaidh aig na h-霉ghdarrasan: the authorities were victorious: fo chasaid de bhith ri aimhreit: accused of rioting: th脿inig e am follais: it came to light/became clear; gainnead de dh鈥檃rbhar: a shortage of corn; a鈥 fulaing le cion a鈥 bh矛dh: suffering from lack of [the] food; mhair an d脿rna ar-a-mach d矛reach latha: the second revolt lasted just a day.

Puing-ch脿nain na Litreach

Puing-ch脿nain na Litreach: Chuir na daoine ruaig air na poilis: the idiom means 鈥渢he people put the police to flight鈥 but I actually want to make a point about the word poileas as it is sometimes misapplied. Poileas is the singular and means a single police officer. If we are being gender specific, a policewoman is a bana-phoileas. Poilis is the genitive singular (eg carbad poilis, a police vehicle) or the nominative plural (eg bha poilis gu le貌r ann: there were many police officers there). When referring to a police force we generally use the plural eg Poilis a鈥 Chinn a Tuath (Northern Constabulary), Poilis Roinn Tatha (Tayside Police).

Gn脿ths-cainnt na Litreach

Gn脿ths-cainnt na Litreach: Chanadh cuid mu dheidhinn gun d猫anadh e aimhreit ann an eaglais fhalamh: some would say of him that he could create a riot in an empty church 鈥 ie he was not easy to get along with!

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast