Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 334: An t-Urramach Tormod MacLe貌id

Nuair a r脿inig Tormod MacLe貌id Baile Pheadair ann an ceann a deas Eilein Cheap Bhreatainn, bha an luchd-tuineachaidh gu l猫ir deiseil airson an earrann mu dheireadh dhen t-slighe aca a dh猫anamh gu Baile Anna. Ach cha robh iad a鈥 dol a ghabhail slighe a鈥 chladaich. Tharraing iad na b脿taichean aca air t矛r air an tairbeart eadar a鈥 mhuir agus an loch m貌r air a bheil Bras d鈥橭r Lake. An-diugh tha can脿l ann a tha a鈥 ceangal an loch ris a鈥 mhuir. Ach an uair sin, bha aig na daoine ris na b脿taichean aca a tharraing leth-mh矛le air an talamh gus an do r脿inig iad an loch. An uair sin she貌l iad gu ruige an t-脿ite a thagh iad a鈥 bhliadhna roimhe. Bha sin anns a鈥 Ch猫itean ochd ceud deug is fichead (1820).

Thadhail iad an toiseach air baile beag far a bheil Baile nan Gall an-diugh. Bha grunn iasgairean is an teaghlaichean a鈥 fuireach ann. Ach cha robh sgeul air duine sam bith eile san sg矛re. Thagh Tormod agus a luchd-leantainn fearann. Bha na bothain a thog iad a鈥 bhliadhna roimhe fhathast nan seasamh. Th貌isich iad air craobhan a leagail. Chuir iad bunt脿ta. Agus bha 猫isg gu le貌r anns a鈥 mhuir. Bha iad be貌 gu m貌r anns a鈥 chiad bhliadhna sin air iasg is bunt脿ta.

Bha d脿 cheud acaire de dh鈥檉hearann aig gach duine. Mar sin bha p矛os ann eadar n脿baidhean. Ach bhiodh iad a鈥 c猫ilidh air cach a ch猫ile sna b脿taichean aca, agus bhiodh iad a鈥 tighinn cruinn c貌mhla airson adhradh air an t-S脿baid. Bha sin ann an taigh Thormoid.

Cha b鈥 fhada gus an robh luchd-tuineachaidh gu le貌r eile anns an sg矛re. Th脿inig iad 脿 p脿irtean eile de dh鈥橝lba Nuadh agus 脿 Alba fh猫in. Bha feadhainn 脿 Pictou agus 脿 Asainte, a bha e貌lach air Tormod MacLe貌id mu thr脿th. Ann an ochd ceud deug, fichead 鈥檚 a dh脿 (1822), thog iad sgoil. B鈥 e Tormod an tidsear.

Ged a bhiodh Tormod ri searmonachadh, cha robh e gu h-oifigeil na mhinistear. Bha e a鈥 tr猫anadh airson na ministrealachd ann an Alba, ach cha do chuir e cr矛och air sin. Mar sin, cha robh cead aige c脿raidean a ph貌sadh. Sia bliadhna 脿s d猫idh dha dhol a dh鈥檉huireach ann an sg矛re Bhaile Anna, chaidh e do na St脿itean Aonaichte leis an amas cead fhaighinn a bhith na mhinistear. Fhuair e sin 脿s d猫idh beagan mh矛osan ann an St脿ite New York. Bliadhna 脿s d猫idh sin fhuair e cead bho Riaghaltas Alba Nuaidh airson a bhith na thidsear.

鈥橲 ann ann an G脿idhlig a bhiodh a鈥 chlann a鈥 faighinn an cuid foghlaim an toiseach. Bhiodh iad ag ionnsachadh litreachadh is leughadh. Bhiodh iad a鈥 leughadh an Tiomnaidh Nuaidh. An uair sin bhiodh iad a鈥 leughadh a鈥 Bh矛obaill air fad. Leanadh iad sin le bhith ag ionnsachadh leughadh ann am Beurla. Ach cha do mhair am pr矛omhachas a bh鈥 aig a鈥 Gh脿idhlig. Ann an ochd ceud deug, trithead 鈥檚 a naoi (1839) dh鈥檉hosgail c脿raid, a bh鈥 air 霉r-thighinn 脿 Alba, sgoil 霉r mu fhichead m矛le air falbh. Agus bha an sgoil sin air a ruith tro mheadhan na Beurla a-mh脿in.

Bhiodh a鈥 chlann a鈥 frithealadh na sgoile sia l脿 san t-seachdain. As t-samhradh, ge-t脿, bha e doirbh do ph脿rantan an cuid obrach a choileanadh 脿s aonais na cloinne. Bha obair mh貌r aca 鈥 a鈥 cumail s霉il air a鈥 chrodh, a鈥 cruinneachadh dhearcan sa choille, ag iasgach is mar sin air adhart.

Fhuair Tormod tuarastal airson a bhith na thidsear. Ach cha ghabhadh e airgead bho na daoine. Innsidh mi dhuibh an ath-sheachdain mar a fhuair e a thuarastal.

Faclan na Litreach

Faclan na Litreach: Baile Pheadair: St Peter鈥檚; Baile Anna: St Ann鈥檚; Baile nan Gall: Englishtown; leth-mh矛le: half a mile; luchd-leantainn: followers; tuarastal: salary, wages.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: bha an luchd-tuineachaidh gu l猫ir deiseil: all the settlers were ready; airson an earrann mu dheireadh dhen t-slighe aca a dh猫anamh: to make the last part of their journey; tharraing iad na b脿taichean aca air t矛r air an tairbeart: they pulled their boats onto land on the isthmus; she貌l iad gu ruige an t-脿ite a thagh iad a鈥 bhliadhna roimhe: they sailed to the place they chose the previous year; bha grunn iasgairean is an teaghlaichean a鈥 fuireach ann: several fishermen and their families were living there; bha na bothain fhathast nan seasamh: the bothies were still standing; th貌isich iad air craobhan a leagail: they started to fell trees; bha d脿 cheud acaire de dh鈥檉hearann aig gach duine: each man had two hundred acres of land; bhiodh iad a鈥 c猫ilidh air cach a ch猫ile: they would visit each other; airson adhradh air an t-S脿baid: to worship on the Sabbath; cha b鈥 fhada gus an robh: it wasn鈥檛 long before; a鈥 tr猫anadh airson na ministrealachd ann an Alba: training for the ministry in Scotland; cha robh cead aige c脿raidean a ph貌sadh: he didn鈥檛 have a licence to marry couples; sia bliadhna 脿s d猫idh dha dhol a dh鈥檉huireach: six years after going to live; 鈥檚 ann ann an G脿idhlig a bhiodh a鈥 chlann a鈥 faighinn an cuid foghlaim: it is in Gaelic that the children got their education; bhiodh iad a鈥 leughadh an Tiomnaidh Nuaidh: they would read the New Testament; dh鈥檉hosgail c脿raid, a bh鈥 air 霉r-thighinn 脿 Alba, sgoil 霉r: a couple, who were newly arrived from Scotland, opened a new school; an cuid obrach a choileanadh 脿s aonais na cloinne: to fulfil their work without the children; a鈥 cruinneachadh dhearcan: collecting berries.

Puing-ch脿nain na Litreach

Puing-ch脿nain na Litreach: As t-samhradh: in the summer. The as is an abbreviation of anns an (鈥渋n the鈥). It is permitted by the recently published Gaelic Orthographic Conventions (GOC II), and it is much more common in speech than the longer anns an t-samhradh. Note that this abbreviated forms occurs with three seasons of the year (spring, summer, autumn) ie as t-earrach, as t-samhradh, as t-fhoghar. But for 鈥渋n the winter鈥 we say sa gheamhradh (anns a鈥 gheamhradh). You will also hear it being used with two months of the year 鈥 September and November ie as t-Sultain (or san t-Sultain) and as t-Samhain (or san t-Samhain).

Gn脿ths-cainnt na Litreach

Gn脿ths-cainnt na Litreach: Bha iad be貌 air iasg is buntata: they lived on fish and potatoes..

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast