Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 330: Na Cuimrich ann an Saskatchewan

Tha e coltach nach eil m貌ran air fh脿gail an-diugh de na Cuimrich ann an Saskatchewan. Tha mi a-mach air na Cuimrich a chaidh a dh鈥檉huireach ann an Saltcoats ann an Saskatchewan ann an naoi ceud deug 鈥檚 a dh脿 (1902). Nuair a nithear rannsachadh air an eadar-l矛on, feuch dualchas Cuimreach a lorg ann, gheibhear fiosrachadh mu chomann air a bheil The English/Welsh Society of Saskatoon. Is cinnteach, nan robh na Cuimrich l脿idir gu le貌r, nach biodh iad air a dhol an co-bhuinn ris na Sasannaich airson comann a dh猫anamh.

Carson a tha mi ag r脿dh sin? Uill, cha robh na daoine 脿s a鈥 Chuimrigh a rinn tuineachadh ann an Saskatchewan nan Cuimrich 脿bhaisteach. Gu dearbh, chan ann 脿s a鈥 Chuimrigh a bha iad. Bha iad 脿 Ameireagaidh a Deas.

Tha an st貌iridh a鈥 t貌iseachadh ann an ochd ceud deug, seasgad 鈥檚 a c貌ig (1865) anns a鈥 Chuimrigh fh猫in. She貌l ceud is seasgad Cuimreach air an t-soitheach Mimosa, a-mach 脿 Liverpool. Bha iad a鈥 dol a dh猫anamh dachaigh 霉r Chuimreach dhaibh fh猫in aig ceann thall a鈥 chuain.

Aig an 脿m sin, bha iad airson Ameireaga a Tuath a thr猫igsinn, oir chunnaic iad mu thr脿th gu robh an c脿nan aca a鈥 dol 脿 bith gu luath fo bhuaidh na Beurla. Chuir iad romhpa dhol gu sg矛re ann am Patagonia fad air falbh bho Bhuenos Aires, far an robh riaghaltas Argentina a鈥 t脿ladh in-imrichean. Ann a sin, fad air falbh o bhuaidh na Sp脿inntis is buaidh na Beurla, thog iad coimhearsnachdan Cuimreach. Chuir iad siostam lagha Cuimreach air d貌igh, rud nach robh anns a鈥 Chuimrigh fh猫in. Bha a鈥 Chuimris uile-chumhachdach mar ch脿nan coimhearsnachd, co-dhi霉 anns a鈥 chiad dol a-mach.

Ach anns na naochadan dhen naoidheamh linn deug, th脿inig atharrachadh air na bailtean as m貌 anns an sg矛re. Bha iad soirbheachail gu h-eaconamach agus, air s脿illeabh sin, chaidh m貌ran choigreach a dh鈥檉huireach annta. Cha robh Cuimris acasan. Chan e sin a-mh脿in a dh鈥檉h脿g cuid de na Cuimrich m矛-thoilichte. Bha an riaghaltas ann am Buenos Aires a鈥 gabhail barrachd gnothaich ris na coimhearsnachdan Cuimreach cuideachd. Bha iad ag iarraidh pr矛omhachas airson Sp脿inntis anns na sgoiltean, mar eisimpleir. Th貌isich cuid de na Cuimrich air s霉il a thoirt a-mach a-rithist 鈥 gu d霉thchannan eile far am faodadh iad a bhith saor agus Cuimreach.

Chaidh buidheann dhiubh gu Saskatchewan, far an d鈥 fhuair iad cead grunn sg矛rean a thuineachadh. Anns a鈥 Ch猫itean naoi ceud deug 鈥檚 a dh脿 (1902), dh鈥檉h脿g c貌rr is d脿 cheud Cuimreach Patagonia. She貌l iad gu ruige Liverpool 鈥 an dearbh phort 脿s an do she貌l an sinnsearan a dh鈥橝meireagaidh a Deas. An uair sin, lean iad orra air soitheach eile a Chanada. R脿inig iad Quebec anns an 脪gmhios, agus ch霉m iad orra gu ruige Saskatchewan.

Air cl脿r an luchd-siubhail air an t-soitheach, tha Patagonia ainmichte mar dh霉thaich am breith airson a h-uile Cuimreach, ach chan urrainn gu bheil sin f矛or. Feumaidh gu robh cuid dhen fheadhainn a bu shine air am breith anns a鈥 Chuimrigh fh猫in, is gu robh iad air imrich a dh猫anamh d脿 thuras. Car coltach ris na G脿idheil Albannach a chaidh a dh鈥橝lba Nuadh, is an uair sin gu Astr脿ilia is New Zealand.

O chionn tr矛 bliadhna, ceud bliadhna 脿s d猫idh do na Cuimrich Saltcoats a ruigsinn, chomharraich muinntir an 脿ite 鈥淏angor Heritage Day鈥. Ach, eucoltach ris na Cuimrich ann am Patagonia agus anns a鈥 Chuimrigh fh猫in, cha do ghl猫idh an fheadhainn ann an Saskatchewan an c脿nan, a r猫ir choltais. 鈥橲 iomadh rud a chailleas fear na h-imrich. 鈥橲 d貌cha gun do rinn Cuimrich Saskatchewan cus dhith.

Faclan na Litreach

Faclan na Litreach: tuineachadh: colony, settlement; siostam lagha: legal system; naochadan: nineties; soirbheachail: successful.

Puing-ch脿nain na Litreach

Puing-ch脿nain na Litreach: cha do ghl猫idh an fheadhainn ann an Saskatchewan an c脿nan: those in Saskatchewan didn鈥檛 retain the (or their) language 鈥 as c脿nan is masculine to me, the article could mean either 鈥渢he鈥 or 鈥渢heir鈥. I am sometimes asked if c脿nan is masculine or feminine. In fact, it occurs in both genders. Traditionally it was feminine, and written (and pronounced) c脿nain. A鈥 ch脿nain: the language; fuaim na c脿nain(e): the sound of the language; this is still how it is for some Gaelic speakers. This is natural enough as languages are conceptually feminine and most specific language names are feminine eg a鈥 Gh脿idhlig, a鈥 Bheurla. But to many today the word for 鈥渓anguage鈥 is c脿nan, and it is masculine ie an c脿nan: the language; fuaim a鈥 ch脿nain: the sound of the language. If you are not sure which to adopt, follow the example of your teacher or those in the community around you.

Gn脿ths-cainnt na Litreach

Gn脿ths-cainnt na Litreach: chan urrainn gu bheil sin f矛or: that cannot be true.

Abairtean na Litreach

Abairtean na Litreach: nach eil m貌ran air fh脿gail an-diugh de: that there is not much left today of; tha mi a-mach air na Cuimrich: I am referring to the Welsh; nuair a nithear rannsachadh air an eadar-l矛on: when research is undertaken on the internet; an co-bhuinn ris na Sasannaich: in conjunction with the English; bha iad 脿 Ameireagaidh a Deas: they were from South America; ceud is seasgad: 160; aig ceann thall a鈥 chuain: at the other side of the ocean; fo bhuaidh na Beurla: under the influence of the English language; a鈥 t脿ladh in-imrichean: attracting immigrants; bha a鈥 Chuimris uile-chumhachdach mar ch脿nan coimhearsnachd: Welsh was all-powerful as a community language; co-dhi霉 anns a鈥 chiad dol a-mach: at least to begin with; chaidh m貌ran choigreach a dh鈥檉huireach annta: many foreigners went to live in them; bha an riaghaltas a鈥 gabhail barrachd gnothaich ri: the government was getting more involved with; pr矛omhachas airson Sp脿inntis: primacy for Spanish; far am faodadh iad a bhith saor: where they could be free; an dearbh phort 脿s an do she貌l an sinnsearan: the same port from which their ancestors sailed; cl脿r an luchd-siubhail: the passenger list; air am breith anns a鈥 Chuimrigh: born in Wales; chomharraich muinntir an 脿ite: the local people marked, celebrated; eucoltach ris: unlike; 鈥檚 iomadh rud a chailleas fear na h-imrich: the flitting man loses much (proverb, see Litir 70); gun do rinn X cus dhith: that X did too much of it (migration).

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast