Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 232: An t-Eilean Ghorm

Bha mi ag innse dhuibh an t-seachdain sa chaidh mu dheidhinn an Eilein Ghuirm air an do rinn M脿rtainn MacIlleMh脿rtainn aithris anns an leabhar aige air eileanan na h-Alba, a nochd ann an cl貌 an toiseach o chionn tr矛 cheud bliadhna. Chaidh criubha soithich Shasannaich air t矛r, agus thog iad c脿rn, no t霉r, de dh鈥檉hiodh airson 鈥檚 gum faicte an t-eilean, oir bha e gu math 矛osal.

Uill, chan e maraichean a-mh脿in a chunnaic e, oir chuala am ministear a rinn aithris air a鈥 ch霉is do Mh脿cIlleMh脿rtainn, an t-Urramach Iain MacSuain, gum faca cuid de mhuinntir Cholasa e, agus iad aig mullach cnuic anns an eilean aca fh猫in air l脿 br猫agha. Bha iad cinnteach gur e t矛r a bh鈥 ann, ged nach robh iad air dad fhaicinn ann a sin riamh-roimhe.

Nuair a chuala Mgr MacSuain bhon mharaiche Shasannach gu robh a chriubha air t霉r-fiodha a thogail anns an 鈥淓ilean Ghorm鈥, thuig e gur e sin a chunnaic muinntir Cholasa bhon chnoc aca. Bha an t-eilean ro 矛osal airson fhaicinn, a chionn 鈥檚 gu robh e fad air falbh. Ach ghabhadh an t霉r-fiodha fhaicinn, agus do mhuinntir Cholasa bha e mar gu robh eilean air nochdadh gun rabhadh a-mach 脿s a鈥 chuan.

脌s d猫idh gun deach an samhradh sin seachad, chan fhaca na Colasaich an t霉r-fiodha, no an t-Eilean Gorm, a-chaoidh tuilleadh. Carson? Uill, bha MacIlleMh脿rtainn dhen bheachd gur e a鈥 ghaoth a bu choireach 鈥 gun do chuir stoirmean an t霉r as a ch猫ile. Agus 脿s aonais an t霉ir, cha robh sgeul air an eilean 鈥 co-dhi霉 do mhuinntir Cholasa.

Ach chan eil sin a鈥 m矛neachadh mar a chaidh an t-eilean, a bharrachd air an t霉r, 脿s an t-sealladh buileach glan. No mar nach eil aithris againn air bho she貌ladairean eile. Chan eil eilean air a鈥 chairt-mhara ann a sin an-diugh 鈥 agus cha robh a leithid air na seann mhapaichean nas m貌.

Ach tha an aon rud f矛or mu eilean eile a nochdas ann am beul-aithris nan Gaidheal 鈥 Rocabarra. Thathar ag r脿dh gu bheil Rocabarra, a tha, no a bha, na eilean beag anns a鈥 Chuan Siar, air nochdadh os cionn na mara d脿 thuras. Agus d脿 thuras chaidh e fodha a-rithist. Thathar ag r脿dh, ma nochdas e treas turas, gun tig an saoghal gu cr矛ch. Gu dearbh, theirte 鈥淣uair a thig Rocabarra ris, is dual gun t猫id an saoghal a sgrios.鈥 Nuair a thig Rocabarra ris, is dual gun t猫id an saoghal a sgrios.

Tha Eilean Reachra eadar Alba is Eirinn agus tha cuid air a bhith dhen bheachd gur d貌cha gur e sin an t-Eilean Gorm air an robh am maraiche Sasannach a-mach. Ach chanainn gu bheil e ro fhaisg air Eirinn airson sin. Is d貌cha nach bi fios againn a-chaoidh air co-dhi霉 bha an aithris a rinn am maraiche Sasannach f矛rinneach no breugach. No an robh an t-Urramach Iain MacSuain a thug am fiosrachadh gu M脿rtainn MacIlleMh脿rtainn e fh猫in f矛rinneach no breugach, oir tha e coltach gu robh e rudeigin measail air an stuth ruadh, ma tha sibh gam thuigs鈥.

Cha deach MacIlleMh脿rtainn faisg air an Eilean Ghorm, ach chaidh e a Cholasa agus don eilean a tha ceangailte ris ach a-mh脿in nuair a bhios an l脿n ann 鈥 Orasa. Nuair a bha e ann, dh鈥檌arr fear an taighe air M脿rtainn am B矛oball aige a thoirt dha air iasad airson leigheas a dh猫anamh air cuideigin a bha tinn leis an fiabhras. Chleachd e am B矛oball mar ghaotharan airson am fear tinn fhionnarachadh. 鈥橲 e seann chleachdadh a bh鈥 ann, agus tha e coltach gum b鈥 iad duilleagan a鈥 Bh矛obaill an fheadhainn a b鈥 fhe脿rr a dh猫anadh a鈥 ch霉is.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: M脿rtainn MacIlleMh脿rtainn: Martin Martin; an t-Urramach Iain MacSuain: Rev. John MacSween; muinntir Cholasa: the people of Colonsay; Reachra: Rathlin; f矛rinneach: truthful; breugach: untruthful; am B矛oball: The Bible; leigheas: cure; fiabhras: fever; gaotharan: fan; duilleagan: pages.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: mu dheidhinn an Eilein Ghuirm: about the Green Island; a nochd ann an cl貌 an toiseach: which first appeared in print; criubha soithich Shasannaich: the crew of an English vessel; chan e maraichean a-mh脿in a chunnaic e: it is not only seafarers that saw it; agus iad aig mullach cnuic: when they were on the top of a hill; a chionn 鈥檚 gu robh e fad air falbh: because it was a long way away; mar gu robh eilean air nochdadh gun rabhadh: as if an island had appeared without warning; chan fhaca X Y a-chaoidh tuilleadh: X never saw Y again; gur e a鈥 ghaoth a bu choireach: that the wind was responsible; gun do chuir X Y as a ch猫ile: that X broke up Y; 脿s aonais an t霉ir: without the tower; 脿s an t-sealladh buileach glan: completely out of sight; a bha na eilean beag anns a鈥 Chuan Siar: which was a small island in the Atlantic Ocean; chaidh e fodha: it submerged; ma nochdas e treas turas: if it appears a third time; air an robh X a-mach: which X was on about; gu robh e measail air an stuath ruadh: that he was keen on the amber stuff (ie whisky); ma tha sibh gam thuigs(inn): if you understand me; nuair a bhios an l脿n ann: at high-tide; airson am fear tinn fhionnarachadh: to cool the sick man; an fheadhainn a b鈥 fhe脿rr a dh猫anadh a鈥 ch霉is: the best ones for [that would do] the job.

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: how did you cope with the nasty passive I threw your way this week?! Thog iad an t霉r de dh鈥檉hiodh airson 鈥檚 gum faicte an t-eilean. They built a tower of wood so that 鈥. How would you translate the rest? The 鈥搕e ending of faicte is characteristic of the conditional passive, meaning 鈥渨ould be somethinged鈥; in this case it is with the irregular verb faic. The translation might be 鈥渟o the island would be seen鈥. But the conditional tense in Gaelic might also imply capability and this is certainly true of faic. Thus the best English translation of airson 鈥檚 gum faicte an t-eilean is 鈥渟o that the island could be seen.鈥 The independent conditional passive of faic (ie the form not dependent on a conjunction like gum) is ch矛te (the verb is irregular) so ch矛te iad means 鈥渢hey would be seen鈥 or 鈥渢hey could be seen.鈥 In some dialects the conditional passive ending is 鈥搃teadh or 鈥搃thist eg ch矛teadh e, chithist e, rather than ch矛te e.

Seanfhacal na seachdaine

Seanfhacal na seachdaine: Nuair a thig Rocabarra ris, is dual gun t猫id an saoghal a sgrios: when Rocabarra appears again, the world is doomed to destruction.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast