Main content
Sorry, this episode is not currently available

A letter for Gaelic learners with Roddy MacLean.

Clip

Litir 194: Mairsili Cheanadach-Fhriseal

Ann an naoi-deug 鈥檚 a seachd (1907), chruinnich Mairsili Cheanadach-Fhriseal grunn 貌ran ann am b霉th Mh矛cheil MhicN矛ll air cidhe Bhagh a鈥 Chaisteil ann am Barraigh. Am measg sin, bha 鈥楲atha dhomh am Beinn a鈥 Cheathaich鈥 air an do chuir i an t-ainm 鈥楰ishmul鈥檚 Galley鈥. Fhuair i am fonn an uair sin co-dhi霉. 鈥橲 ann sa bhliadhna as d猫idh sin, nuair a thill i a Bharraigh, a fhuair i na faclan bho Anna NicIain, tidsear anns an eilean.

Bha e follaiseach dhi, ge-t脿, nan robh i a鈥 dol a leantainn le bhith a鈥 cruinneachadh 貌rain Gh脿idhlig, gum biodh cruaidh fheum aice air neach-deasachaidh. Mhol an t-Ollamh MacFhiongain, Proifeasair na Ceiltis ann an Oilthigh Dh霉n Eideann, an t-Urramach Coinneach MacLe貌id, a rugadh is a thogadh ann an Eige, dhi, agus dh鈥檃ontaich Mgr MacLe貌id a cuideachadh.

Th貌isich iad ann an naoi deug 鈥檚 a h-ochd (1908) nuair a chuir Marsaili faclan ga ionnsaigh a chruinnich i aig a鈥 ch猫ilidh ann am B脿gh a鈥 Chaisteil. Bha Mgr MacLe貌id gu math e貌lach air a鈥 ch脿nan agus air a鈥 chultar bho l脿ithean 貌ige ann an Eige. Bha st貌ras iongantach de bheul-aithris aig piuthar athar, Se貌naid NicLe貌id, 脿s an Eilean Sgitheanach. Agus 鈥檚 ann airsan a bha an t-uallach d猫anamh cinnteach gu robh na faclan ceart.

Ach rinn e fad a bharrachd na sin. Bhiodh e a鈥 sgr矛obhadh 貌rain, no p脿irtean de dh鈥櫭瞨ain. Bhiodh e ag eadar-theangachadh 貌rain eileanach bho Gh脿idhlig gu Beurla, ged is i Marsaili a chuireadh an dreach mu dheireadh orra. Chuir iad ri ch猫ile cruinneachadh m貌r de a leithid 鈥淪ea Sorrow鈥, 鈥淗eartling of my Heart鈥, 鈥淭he Birlinn of the White Shoulders鈥 agus 鈥淭he Harris Love Lament鈥. Uaireannan bhiodh an t-eadar-theangachadh gu math faisg air na bh鈥 ann bho th霉s. Uaireannan cha bhiodh iad coltach ri ch猫ile idir.

Agus thachair eadar-theangachadh air an rathad eile cuideachd. Mar eisimpleir, chuala Marsaili 貌ran aig seann bhoireannach ann am Beinn a鈥 Bhaoghla. Faisg air an taigh aice, air a鈥 mhachair, th貌isich triall bainnse l脿 eile, agus th脿inig fonn an 貌rain air ais do Mharsaili. Sgr矛obh i faclan Beurla as 霉r dha, mu dheidhinn na chunnaic i 鈥 agus chuir i an tiotal air 鈥淏enbecula Bridal鈥. 鈥橲 ann as d猫idh sin, a chruthaich Coinneach MacLe貌id 貌ran, leis an aon fhonn, agus air an dearbh chuspair 鈥 鈥淎n Triall Bainnse鈥.

鈥橲 d貌cha gur e an t-貌ran as ainmeile a rinn Coinneach MacLe貌id 鈥 鈥淩oad to the Isles鈥. Bha e fh猫in is Marsaili anns an taigh aice ann an naoi deug 鈥檚 a c貌ig-deug (1915) turas, cuide ri Calum MacIain 脿 Barraigh. Chluich Calum port dhaibh air fheadan 鈥 a bha e air ionnsachadh bho che脿rd anns an eilean aige. Dh鈥 iarr Marsaili air a鈥 mhinistear faclan a chur ris airson nam balach Albannach a bha a鈥 sabaid anns an Fhraing agus nochd 鈥淩oad to the Isles鈥 goirid as d猫idh sin.

Ged a dh鈥檕braich iad gu dl霉th ri ch猫ile air t矛r-m貌r, far an robh Mgr MacLe貌id na mhinistear mus robh e ann an Giogha, chaidh faisg air fichead bliadhna seachad mus deach iad a-mach gu na h-Eileanan Siar c貌mhla. Cha robh an uair sin ach tr矛 bliadhna air fh脿gail aig Marsaili, oir chaochail i ann an naoi-deug is deich ar fhichead (1930).

A鈥 coimhead air ais air a beatha an-diugh, faodaidh sinn faighneachd - d猫 an rud a bu luachmhoir鈥 a rinn i 鈥 na h-貌rain a dh鈥檃th-chruthaich i fh猫in is Coinneach MacLe貌id, na cl脿ran de mhuinntir nan eilean a鈥 seinn, a chaidh a ghl猫idheadh le Sgoil E貌lais na h-Alba, no an t-sanasachd a rinn i don t-saoghal mh貌r de chultar na Gaidhealtachd? Bidh a bheachd fh猫in aig gach Gaidheal air a sin.

Faclan na seachdaine

Faclan na seachdaine: Anna NicIain: Annie Johnson; Beinn a鈥 Bhaoghla: Benbecula; Giogha: (the Isle of) Gigha; chaochail i: she died; a dh鈥檃th-chruthaich i: which she recreated; Sgoil E貌lais na h-Alba: The School of Scottish Studies; an t-sanasachd: the advertising.

Abairtean na seachdaine

Abairtean na seachdaine: chruinnich X grunn 貌ran: X collected a few songs; fhuair i am fonn an uair sin co-dhi霉: she got the tune then, at least; gum biodh cruaidh fheum aice air fear-deasachaidh: that she would have great need of an editor; Proifeasair na Ceiltis: the Professor of Celtic; dh鈥檃ontaich Mgr MacLe貌id a cuideachadh: Mr MacLeod agreed to help her; nuair a chuir X faclan ga ionnsaigh: when X sent him words; bho l脿ithean 貌ige: from the days of his youth; bha st貌ras iongantach de bheul-aithris aig piuthar athar: his father鈥檚 sister had an amazing store of oral tradition; bhiodh e ag eadar-theangachadh 貌rain eileanach: he would translate island songs; a chuireadh an dreach mu dheireadh orra: who would finalise them; mu dheidhinn na chunnaic i: about what she saw; leis an aon fhonn: with the same tune; agus air an dearbh chuspair: and on the same topic; ged a dh鈥檕braich iad gu dl霉th ri ch猫ile: although they worked closely together; a鈥 coimhead air ais air a beatha: looking back on her life; faodaidh sinn faighneachd: we may ask; d猫 an rud a bu luachmhoir a rinn i: what is the most valuable thing she did; bidh a bheachd fh猫in aig gach Gaidheal air a sin: each Gael will have his own opinion on that.

Puing-ghr脿mair na seachdaine

Puing-ghr脿mair na seachdaine: Chluich Calum port dhaibh air fheadan: Calum played them a tune on his chanter. If you had heard this in conversation would you have been puzzled by fheadan which sounds like 鈥淓T-un鈥? You might not have realised it was a word beginning with 鈥渇鈥 followed by a vowel, which goes silent after lenition. The lenition is caused by the masculine possessive adjective 鈥渁鈥 which effectively disappears (except for the lenition) when the noun begins with a vowel or silent consonant. So feadan, a chanter, or am feadan, the chanter, becomes fheadan, his chanter (or a feadan, her chanter). This is a relatively common situation which is easily picked up in the written form of the language but not so easily in conversation. Here are some other examples where the 鈥渇鈥 sound disappears under lenition in the same circumstance: chaill e fhradharc (he lost his sight); chuir e fh脿inne air a鈥 bh貌rd (he put his ring on the table); dh鈥檉h脿g e fhaclair air a鈥 bhus (he left his dictionary on the bus).

Gn脿ths-cainnt na seachdaine

Gn脿ths-cainnt na seachdaine: (Dh鈥檌arr Marsaili air a鈥 mhinistear) faclan a chur ris: (Marjory asked the minister) to put words to it.

Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic

Tha Litir do Luchd-ionnsachaidh air LearnGaelic (le PDFs)

All letters

Tha na litrichean uile an seo / The letters are available here

Podcast: Litir do Luchd-ionnsachaidh

Letter To Gaelic Learners

Podcast